လိင္ ၆-ပါး။ ။ အမ်ားအားျဖင့္ သဒၵါအရာ၌ ေရြးခ်ယ္စိစစ္ သံုးႏႈန္းၾကေသာအရာ ၆-ပါး။
(၁) ဣတၳိလိင္- မ, ႏွင့္ဆိုင္ေသာ သဒၵါမ်ား၊
(၂) ပုလိႅင္- ဖို, ႏွင့္ဆိုင္ေသာ သဒၵါမ်ား၊
(၃) နပုလိႅင္- ဖို, မ မဟုတ္ေသာ အရာမ်ား၊
(၄) ဒိြလိင္- ႏွစ္လိင္ႏွင့္ ဆိုင္ေသာ အရာမ်ား၊
(၅) တိလိင္- သံုးလိင္ႏွင့္ဆိုင္ေသာ အရာမ်ား၊
(၆) အလိင္- လိင္ေၾကာင့္ ေျပာင္းလဲျခင္း မရွိေသာ သဒၵါမ်ား။
လိင္ ၁၀-ပါး။ ။ ရွင္သာမေဏမ်ားအတြက္ ဘုရားရွင္ ပညတ္ခ်က္ ၀ိနည္းေတာ္၊ ကိုရင္မ်ား ထိုသိကၡာပုဒ္ တပါးပါးကို လြန္က်ဴးလွ်င္ လိင္က်၏၊၀ါ-လူ႔အျဖစ္သို႔ ေျပာင္းလဲသြား၏။
(၁) သူ႔အသက္ကို ေသေအာင္ကိုယ္တိုင္သတ္ျခင္း, သူတပါးကိုသတ္ခိုင္းျခင္း၊
(၂) အရွင္မေပးေသာသူ႔ဥစၥာကို ခိုးယူျခင္း၊ ခိုးခိုင္ျခင္း၊
(၃) ေမထုန္မႈကို ကံေျမာက္ေအာင္ျပုျခင္း၊
(၄) ရယ္စရာမွ်ကိုလည္း လိမ္ညာ၍ေျပာျခင္း၊
(၅) ေသရည္အရက္တို႔ကို ေသာက္စားျခင္း၊
(၆) ဘုရားရွင္၏ ဂုဏ္သေရကို ရႈတ္ခ်ကဲ့ရဲ႔ျခင္း၊
(၇) တရားေတာ္၏ ဂုဏ္ကို ရႈတ္ခ်ကဲ့ရဲ႔ျခင္း၊
(၈) သံဃာေတာ္၏ ဂုဏ္ကိုရႈတ္ခ်ကဲ့ရဲ႔ျခင္း၊
(၉) သႆတဒိ႒ိ, ဥေစၦဒဒိ႒ိ အယူကို ယူျခင္း၊
(၁၀) တိကၡဳနီမ ကို ဖ်က္ဆီးျခင္း။
လိင္အဂၤါဇာတ္၊ ခိုင္မာတတ္၊ ၅-ရပ္ အေၾကာင္းမ်ိဳး။ ။ ပါရာဇိကဏ္ ပါဠိေတာ္၌ လိင္အဂၤါဇာတ္ ခိုင္မာထၾကြျခင္း၏ အေၾကာင္းရင္းငါးပါးကိုေဟာေတာ္မူသည္။
(၁) ရာဂုပတၳမၻ- ရာဂေၾကာင့္ ေတာင့္တင္းခိုင္မာျခင္း၊
(၂) ပႆာ၀ုပတၳမၻ- က်င္ငယ္စြန္႔လို၍ ခိုင္မာလာျခင္း၊
(၃) ၀စၥဳပတၳမၻ- က်င္ႀကီးစြန္႔လို၍ ထၾကြျခင္း၊
(၄) ၀ါတုပတၳမၻ- ေလတိုက္ခတ္ေသာေၾကာင့္ ထၾကြျခင္း၊
(၅) ဥစၥာလိဂၤပါဏ ဒ႒ဳ ပတၳမၻ- က်င္ေခ်ာင္း၌ရွိေသာ ပိုးတို႔ ထိုးဆြေသာေၾကာင့္ ေတာင့္တင္း ခိုင္မာျခင္း။
လိ ပိ မ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ၎င္းသရုပ္ကား (စာလံုးမ်ိဳး ၅-ငါး)ႏွင့္ တူ၏။
လိမ္ညာေျပာၾကား၊ အျပစ္မ်ား၊ ၁၅-က်မ္း၌လာ။ ။ ၎င္းသရုပ္(မုသာ၀ါဒကံ၏ မေကာင္း
က်ိဳး ၁၅-ပါး)၌ ရႈပါေလ။
« လူ »
လူ ၃-ပါး။ ။
လူ, နတ္, ျဗဟၼာ, ၎င္း ၃-ပါးကို ဆိုသည္၊
အခ်ိဳ႔ဆရာတို႔ကား လူ, နတ္, ရဟန္း, ဟု ယူၾကေသး၏၊
သံုးလူ႔ ထိပ္တင္- သံုးလူ႔ မကိုဋ္ စေသာဘုရားကို ခ်ီးမြမ္းရာ၌ အသံုးျပဳၾက၏။
လူႀကီးလုပ္ရာ၊ ဂုဏ္အဂၤါ၊ ၆-ျဖာ အဘယ္နည္း?။ ။ ၎င္းသရုပ္ကား 'နာယကဂုဏ္ ၆-ပါး'ႏွင့္ တူ၏။
လူစင္စစ္က နတ္ျပည္ေရာက္ရ ေနရဘူေသာ ပုဂၢိဳလ္ ၄-ေယာက္။ ။ မဇၩိမပဏၰာသ ။႒။ ၂၂၀။ လူ႔ကိုယ္ လူ႔ ဘ၀ျဖင့္ တာ၀တႎသာနတ္ျပည္သို႔ ေရာက္ဖူး ေနဖူးၾကသူမ်ား။
(၁) ဂုတၱိလေစာင္းသမား၊
(၂) သာဓိနမင္းႀကီး၊
(၃) ေနမိမင္းႀကီး၊
(၄) မႏၶာတု စၾကာမင္းႀကီး။
လူတို႔၏ အညစ္အေၾကးတရား ၉-ပါး။ ။ ၎င္းအညစ္အေၾကး မလတရားတို႔ကို မိမိတို႔ ကိုယ္ေပၚသို႔ မက် မေပႏိုင္ေစရန္ ကာကြယ္ ေစာင့္ေရွာက္ၾကရမည္ ဟူ၏၊ ခုဒၵက၀ိဘင္း ပါဠိေတာ္မွ၊ သတၱ၀ါတို႔၏ အညစ္အေၾကးတရားလည္းဟူ၏။
(၁) ေကာေဓာ- အမ်က္ထြက္ျခင္း၊
(၂) မေကၡာ- ေက်းဇူးမသိတတ္ျခင္း၊
(၃) ဣႆာ- ျငဴစူ မနာလိုျခင္း၊
(၄) မစၦရိယံ- သ၀င္တိုျခင္း၊
(၅) မာယာ- လွည့္ပတ္ျဖားေယာင္းျခင္း၊
(၆) သာေဌယ်ံ- စဥ္းလဲ ေကာက္က်စ္ျခင္း၊
(၇) မုသာ၀ါေဒါ- လိမ္ညာေျပာဆိုျခင္း၊
(၈) ပါပိစၦတာ- မတရားလိုခ်င္ျခင္း၊
(၉) မိစၦာဒိ႒ိ- မွားေသာအယူရွိျခင္း။
လူတို႔ ႀကီးပြားခ်မ္းသာေၾကာင္းတရား ၅-ပါး။ ။ ယခုမ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ပင္ ခ်မ္းသာသုခ
ရႏိုင္သည္ ဟူ၏၊ပဥၥဂုၤတၱရ ။ပါ။ ၆၆ ။႒။ ၂၉။
(၁) မိဘႏွစ္ပါးကို ရိုေသစြာ လုပ္ေကြၽးျခင္း၊
(၂) သား, မယား, အလုပ္သမားတို႔အား ထိုက္တန္ေအာင္ ေပးကမ္း ခ်ီးျမႇင့္ျခင္း၊
(၃) အိမ္နီး, ယာနီးတို႔အား ေပးကမ္းျခင္း၊
(၄) ရဟန္းသာမေဏတို႔အား ရိုေသစြာလွဴဒါန္းပူေဇာ္ ရွိခိုးျခင္း၊
(၅) ရိုးရာနတ္တို႔အား (ပူေဇာ္ပသ)အမွ်ေပးေ၀ျခင္း။
လူတို႔ပ်က္စီးေၾကာင္းတရား ၃-ပါး။ ။ တိကဂၤုတၱရ ။ပါ။ ၁၅၉ ။႒။ ၁၄၁။ ၁၄၂။
(၁) အဓမၼရာဂ- သူတပါး၏ အသံုးအေဆာင္ကို လိုခ်င္တပ္မက္ျခင္း၊
(၂) ၀ိသမေလာဘ- သူတပါးပိုင္ဆိုင္ သိမ္းဆည္းထားေသာ ဥစၥာကိုတပ္မက္ရယူလိုျခင္း၊
(၃) မိစၦာဓမၼ- ေမထုန္မႈ မျပဳထိုက္ေသာ၀တၳဳ၌ အတင္း က်င့္ႀကံျခင္း။
လူတို႔သဒၶါ၊ ဖ်က္ဆီးရွာ၊ ၈-ျဖာတရားညစ္။ ။ ရဟန္းေတာ္မ်ား မိမိကိုၾကည္ၫိုေအာင္ လုပ္နည္း တရားဆိုးႀကီး ရွစ္ပါး၊ ေနာက္ ရဟန္းကသူ႔လိုလိုက္မလုပ္လွ်င္ ဒါယကာတို႔ မၾကည္ၫိုျဖစ္ေသာေၾကာင့္ သဒၶါဖ်က္သည္ ဟူ၏၊ ၎င္းသရုပ္ကို (ကုလဒူသက တရားရွစ္ပါး) ၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
လူနကၡတ္ ၈-လံုး။ ။ ေအာက္ပါ နကၡတ္ ရွစ္လံုးကို လူနကၡတ္ဟု သမုတ္ၾက၏။
(၁) အျဒ နကၡတ္၊
(၂) ျပဳပၸါဘဂုဏၰီ နကၡတ္၊
(၃) ဥတၱာဘရဂုဏၰီ နကၡတ္၊
(၄) ဘရဏီ နကၡတ္၊
(၅) ဥတၱရာ သဠိနကၡတ္၊
(၆) ျပဳပၸါပရပိုက္ နကၡတ္၊
(၇) ဥတၱရာပရပိုက္နကၡတ္၊
(၈) ေရာဟဏီနကၡတ္။
လူနကၡတ္ ၉-လံုး တနည္း။ ။ မိမိတို႔ ဇာတာခြင္၌ စန္းယွဥ္နကၡတ္သည္ေအာက္ေဖၚျပပါ
၉-လံုးတြင္ပါ၀င္က လူနကၡတ္ဟု သိေလ၊ အက်ယ္ကိုမူ (နကၡတ္ ၉-လံုး)၌ ျပန္ၾကည့္ပါ။
(၁) ဘရဏီနကၡတ္၊
(၂) ေရာဟဏီနကၡတ္၊
(၃) မိဂသီ နကၡတ္၊
(၄) ျပဳပၸါဘရဂုဏၰီနကၡတ္၊
(၅) ဥတၱာဘရဂုဏၰီ နကၡတ္၊
(၆) ျပဳပၸါ သဠ္ နကၡတ္၊
(၇) ဥတၱရာသဠ္နကၡတ္၊
(၈) ျပဳပၸါဘျဒပိုက္ နကၡတ္၊
(၉) ဥတၱရာဘျဒပိုက္ နကၡတ္။
လူနတ္ခ်စ္ရာ၊ အင္ ၈-ျဖာ။ ။
(၁) ပိယ၀ါစာ- ခ်စ္ဘြယ္ သာယာႏူးညံ့စြာေျပာဆိုတတ္ျခင္း၊
(၂) စာဂ-ေပးကမ္းစြန္႔ႀကဲျခင္း၊
(၃) ပရဟိတတၳ- သူ႔အက်ိဳးစီးပြားကို လိုလားျခင္း၊
(၄) ေနာ အမနာပ၀ါစီ-ေနာက္ကြယ္၌သူ႔အတင္း စကားမေျပာ, ကုန္းမေခ်ာျခင္း၊
(၅) သီလ၀ါ- အက်င့္ သီလ ရွိျခင္း၊
(၆) ၀တၳ ပရိပုရီ- ေလာက၀တ္ၪပ ေဖၚ ေရြျခင္း၊
(၇) ပည၀ါ-ပညာရွိျခင္း၊
(၈) အေကာခ- အမ်က္မရွိျခင္း။
လူနာမ်ား လိုက္နာရန္ အဂၤါ ၅-ပါး။ ။
(၁) သင့္ေလ်ာ္ေသာ ေနရာ၌သာေနရျခင္း၊
(၂) ဆရာေၾကြးသည့္ သင့္ေလ်ာ္ေသာ ေဆးကိုသာ မွီ၀ဲသံုးေဆာင္ရျခင္း၊
(၃) ဆရာတားသည့္ မသင့္ေသာ အစာကို မစားေသာက္ရျခင္း၊
(၄) ေ၀ဒနာျဖစ္ပံုကို ဆရာ့အား မွန္ကန္စြာ ေျပာရျခင္း၊
(၅) ေ၀ဒနာခံခက္ ႏွိပ္စက္ျခင္းကို သည္းခံႏိုင္ျခင္း။
လူမေလး ေခြမခံ့ေသာ ပုဂၢိဳလ္ တက်ိပ္။ ။ အဘိဓမၼာ ပုဂၢလပညတ္ ။ပါ။၁၇၄။႒။ ၉၇။ ပဥၥဂၤုတၱရ။ပါ။၁၄၅ ။႒။ ၅၀-တို႔၌ ရႈပါ။ သူတပါးတို႔မရိုေသ မေလးစား မေထမဲ့ျမင္ ေအာက္ေမ့ၪပလုပ္ ေျပာဆိုခံရသူဆယ္ေယာက္။
(၁) ၀ိဓ၀ါ- လင္မရွိ, လင္ကင္းေနသူ မိန္းမ၊
(၂) ဒုဗၺလ- အင္အားဗလ မရွိသူ၊
(၃) အ မိတၱ ဥာတိ- ေဆြမ်ိဳး မိတ္ေဆြမရွိသူ၊
(၄) မဟဂၣသ- အစားၾကဴးသူ အစားပုပ္သူ၊
(၅) ဂရုကာဗာဓ- ႀကီးေသာေရာဂါရွိသူ၊
(၆) ပါပမိတၱ- မေကာင္းေသာ မိတ္ေဆြရွိသူ၊
(၇) ဓန ဟီန- မစၥည္းဥစၥာ မရွိသူ၊
(၈) အာစာရ ဟီန- အက်င့္ယုတ္သူ၊
(၉) ကမၼ ဟီန- အလုပ္ မရွိ ပ်င္းရိေသာသူ၊
(၁၀) ပေယာဂ ဟီန- လံု႔လပေယာဂခ်ိဳ႔တဲ့သူ။
လူမိန္းမသား၊ ဧတဒဂ္ထား၊ ၁၀-ပါး အဘယ္နည္း?။ ။ ၎င္း သရုပ္ကို(ဧတဒဂ္ရသူ လူမိန္းမ ၁၀-ေယာက္)၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
လူမိုက္အျပား၊ မ်ိဳး ၁၀-ပါး၊ ေျဖၾကား ဘယ္က်မ္းတြင္။ ။
၎င္းလူမိုက္ႀကီးဆယ္ပါးကို ရွင္မဟာရ႒သာရေရး ဘူရိတလကၤာႀကီးတြင္ 'သာကီယ'ဟုခ်ီေသာ အပိုဒ္၌
(ရမ္းကား ရမ္းကိုး၊ ရန္စပ်ိဳး၍၊ အမ်ိဳးေမးေတာင္း၊ သမင္ေရာင္းႏွင့္၊ ေဆးေပါင္းပဲ၀ယ္၊ ေရဆယ္မီးယူ၊
၀ံကူပုန္းစလုတ္၊ သစ္ခုတ္ ေယာက်္ား၊ မံု႔ဆန္စားႏွင့္၊ ဆယ္ပါးလူမိုက္၊ လူတို႔၌တြင္၊ ဤလုလင္သည္၊ ၀င္၏လည္းေကာင္း၊ ) ဟူ၍ လူမိုက္သရုပ္ကို စပ္ဆိုထားေလသည္၊
ထိုျပင္ ကန္ေတာ္မင္ေက်ာင္း ေမတၱာစာ အေျဖ၌လည္း၊ လူမိုက္ဆယ္ပါး ဟူသည္ကား၊
"မံု႔ဆန္စားႏွင့္၊ ေမးမွားမ်ိဳးႏြယ္၊ ေရဆယ္၀ံကူ၊ မီးယူသစ္ခုတ္၊ ပုန္းစလုတ္က၊ ပဲျပဳတ္ ေဆးေပါင္း၊
သမင္ေရာင္း"ဟုအက်ဥ္းမွ် ေရးသားၿပီးလွ်င္ အက်ယ္ ျပဆိုထားေလသည္၊ ၎င္း က်မ္း၌ရႈေလ။
လူမိုက္ႀကီး ၂-ေယာက္။ ။ အမိုက္တန္ခြန္စိုက္သူ ၂-ေယာက္ ဟူ၏။
(၁) အစၥယံအေစၥေယာတိ န ပႆတိ- မိမိ၏ မိုက္ျပစ္ အမွား တရားစုကို မိုက္မွားေနမွန္းမသိ မျမင္သူ၊
(၂) ယထာဓမၸံ န ပဋိဂၢဏွာတိ- အမွန္တရားကို ေျပာၾကားၫႊန္ျပေသာ္လည္း မလိုက္ မနာယူသူ။
လူမိုက္လကၡဏာ၊ အင္ ၃-ျဖာ၊ က်မ္းလာ ပါဠိ အသို႔နည္း?။ ။ တိကဂၤုတၱရ။ပါ။ ၁၀၀ ။႒။ ၇၁။
(၁) ဒုစိႏၲိတ စိႏၲာ- မေကာင္းမွန္းသိလ်က္မေကာင္းႀကံျခင္း၊
(၂) ဒုဘာသိတဘာသီ- မေကာင္းဟုသိလ်က္ မေကာင္းတာေျပာျခင္း၊
(၃) ဒုကမၼ ကာရီ- မေကာင္းမႈကို သိလ်က္ ဇြတ္တိုးၪပလုပ္ျခင္း။
လူမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ၀ိမယန၀တၳဳ အ႒ကထာမွ။
(၁) မႏုႆ ေနရယိက- လူ႔ငရဲသား ေခၚ မေကာင္းမႈကိုအၿမဲၪပေနသူ၊
(၂) မႏုႆ တိရစၦာန- လူ႔တိရစၦာန္ ေခၚ စားကာ အိပ္ကာ ကာမမႈႏွင့္သာ အမွတ္မဲ့ေနသူ၊
(၃) မႏုႆ ေပတ- လူ႔ၿပိတၱာ ေခၚ သားမယား ဥစၥာစြဲျဖင့္ ေလာဘႀကီးေနသူ၊
(၄) မႏုႆ ပရမတၳ- သူေတာ္ေကာင္း အက်င့္တရား ရွိသူလူျမတ္။
လူမ်ိဳး ၄-ပါး၊ တနည္း။ ။ ၎င္း သရုပ္ အဓိပၸါယ္ကို (အမ်ိဳးႀကီး ၄-ပါး)၌ျပခဲ့ၿပီး။
လူမ်ိဳး ၁၀၁-ပါး။ ။ ဤ၌ လူမ်ိဳးတမ်ိဳး စကားတခုရွိလွ်င္ စကားမ်ိဳး၁၀၁-ပါး ရွိရေပမည္၊ ဘာသာစကားမ်ိဳး၁၀၁-ပါးရွိေၾကာင္း ပဋိသမၻိဒါမဂ္ ။႒။ ပ-အုပ္။၇။ ၀ိသုဒၶိမဂ္။ ဒု-အုပ္။ ၇၂-တို႔၌ အျမြက္မွ်ပါရွိသည္။
"ရွမ္းမ်ိဳးတႎသာ၊ ျမန္မာ သတၱ၊ မြန္သံုး၀ႏွင့္၊ ဧကစြန္းကယ္၊ ေျခာက္ဆယ္ကုလား၊ ရာ့တပါးဟု၊"
ေရွးေဟာင္းလကၤာမ်ားမွာ ဆိုသည္၊ ထိုလကၤာအရ ဇမၺဴ႔တံဆိပ္က်မ္းလာ ၁၀၁-ပါးသရုပ္ႏွင့္ မညီ၊
ထိုက်မ္းမွာ ျမန္မာ ၇၊ မြန္ တလိိုင္း ၄၊ ရွမ္း ၃၀၊ ကုလား၆၀-ဟု လာသည္။
လူယုတ္ဒါနာ၊ မ်ိဳး ၅-ျဖာ၊ ေရွာင္ကာ ေပးလွဴၾက။ ။ ၎င္း သရုပ္ကို(သူယုတ္တို႔ ေပးလွဴနည္း ၅-မ်ိဳး) ဟူေသာ သရုပ္၌ ရႈပါကုန္။
လူေယာက်္ားမ်ား၊ ဧတဂ္ထား၊ ၁၀-ပါး မည္သူနည္း?။ ။ ၎င္း သရုပ္ကို(ဧတဒဂ္ရ လူေယာက်္ား ၁၀-ေယာက္)၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
လူရဟႏၲာ၊ ၅-ဦးမွာ၊ စံရွာ နိဗၺာန္နန္း။ ။ လူ၀တ္ႏွင့္ အရဟတၱဖိုလ္ ရ၍ ထိုေန႔မွာပင္ လူ႔ အျဖစ္ႏွင့္ပရိနိဗၺာန္ စံသြားၾကသည့္ ေအာက္ပါလူရဟႏၲာပုဂၢိဳလ္ ငါးေယာက္တို႔ကို ဆို၏။
(၁) ဥဂၢေသန သူၾကြယ္၊
(၂) သႏၲတိ အမတ္ႀကီး၊
(၃) ၀ီတေသာက လုလင္၊
(၄) ဒါရုစိ ပရိဗိုဇ္၊
(၅) ခမည္းေတာ္ သုေဒၶါဒနမင္းႀကီးတို႔ ျဖစ္၏။
လူသားတို႔ ပ်က္စီးေၾကာင္းတရား ၃-ပါး။ ။ သုတ္ပါေထယ်ပါဠိေတာ္။၅၈။႒။ ၃၆-၌ အက်ယ္ရႈ။
(၁) အဓမၼရာဂ- မိခင္, မိႀကီး, မိေထြး, ညီမ, အစ္မ စသည့္ မေလ်ာ္ေသာသူတို႔၌ ျဖစ္ေသာ ရာဂ၊
(၂) ၀ိသမာေလာဘ- အျမတ္ႀကီးစား ေခါင္းပံုျဖတ္ မမွ်တလြန္းေသာ အလိုရမၼက္၊
(၃) မိစၦာဓမၼ- ေယာက်္ားခ်င္း မိန္မခ်င္း လိင္တူခ်င္းခ်င္း ေမထုန္က်င့္ေသာတဏွာရာဂ။
လူသူ ၄-ပါး။ ။
(၁) ရဟန္း၊
(၂) ပုဏၰား၊
(၃) မင္း၊
(၄) ဆင္းရဲသား၊
အခ်ိဳ႔ဆရာတို႔ကား ဤေဖာ္ျပပါပရိသတ္ ေလးပါးကို အလိုရွိကုန္၏၊ ၎င္း ေ၀ါဟာရသည္ (လူသူေလးပါး၊ ၾကားလို႔မွ မသင့္ေလ်ာ္ ဟူေသာ) စကားရပ္၌ ထင္ရွား၏၊ အခ်ိဳ႔ဆရာတို႔က အမ်ိဳးေလးပါးကို ဆိုသည္ဟုယူၾကေသး၏။
လူး ၁၂-ပနား။ ။ "ရွမ္းကိုးဆက္ ကိုးေစာ္ဘြား၊ လူးတဆယ့္ႏွစ္ ပနား၊ ရာ့တပါးႏွင့္၊ ေစာ္ဘြား ေစာ္ခံ၊ ေရႊဥကင္ဘံုပ်ံ၊ ညီလာခံ ခ,ေညာင္း၊ မွဴးမတ္ေပါင္းစံုလင္ၾကၿပီလား၊ မင္းႀကီးမ်ား" ဟူေသာ ဇာတ္သဘင္ဘုရင္၏ စကားျဖစ္ လာသည္၊ ဤ၌ 'လူးတဆယ့္ႏွစ္ပနား'သည္၊ ရွမ္းဘာသာ၌ 'ရာ့စစ္ပ္ေဆာင္ပနား'ဟု ေခၚ၍ နယ္ႀကီး ၁၂-နယ္ဟု အဓိပၸါယ္ရေလသည္၊ 'လူး' ဟူေသာ ေ၀ါဟာရ၏ မူရင္းကား ရွမ္းဘာသာ 'လန္႔စန္႕' ျဖစ္ေလသည္၊ ၎င္းကို မပီသေသာ ျမန္မာတို႔က'လင္းဇင္း'ဟု ေခၚဆိုရာ၊ ေနာက္ဆံုး 'လူး'ဟု ျဖစ္လာေလသည္၊'လန္႔-တသန္း၊ စန္႔-ဆင္' ျမန္မာလိုဆင္တသန္းနယ္၊ သို႔မဟုတ္ ဆင္တသန္းရွင္ဟု အဓိပၸါယ္ရေလသည္၊ လူးတဆယ့္ႏွစ္ပနား၏ သရုပ္ကို ကြၽႏု္ပ္တို႔ သုေတသန လုပ္ဆဲျဖစ္၍ ဤက်မ္း၌ မေဖာ္ျပႏိုင္သည္ကို ၀မ္းနည္းပါေၾကာင္း၊ သိရွိေသာ ပညာရွင္မ်ားက ကြၽႏု္္တို႔ထံ ပို႔ေပးလွ်င္ တတိယအႀကိမ္(ေနာက္အၾကိမ္) ရိုက္ႏွိပ္ျခင္း(ျဖည့္စြက္တည္းျဖတ္ျခင္း)၌ ထည့္သြင္းေဖာ္ျပႏိုင္ပါမည္။
« ေလ »
ေလတူရိယာ၊ မ်ိဳး ၈-ျဖာ၊ မႈတ္ခါ သံၿငိမ့္ေျငာင္း။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို (တံပိုး ၈-ျဖာ၊ တူရိယာ)၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
ေလမ်ိဳး ၈၀။ ။ သုေတသီတို႔ အတြက္ အမည္သိရံုမွ် ေဖၚျပသြားမည္၊ အက်ယ္လိုမူ ခံဗူးဆရာေတာ္ ေဆးက်မ္း၌ လြယ္လြယ္ရႈေလ။
(က) ပါဒရက္ ေလမ်ိဳး ၈-ပါး။
(၁) ဥဏွ ၀ါတ- ေျခမွပူ၍ တက္ေသာေလ။
သီတ ၀ါတ- ေျခမွ ေအး၍တက္ေသာေလ။
ဥဘယ ၀ါတ- ပူေအး ၂-ပါးေရာ၍ တက္ေသာ ေလ။
ဥပါ ၀ါတ- တစံုတရာကပ္ျငိသကဲ့သို႔ ထင္၍ တပ္ေသာ ေလ။
ကပၸလ ၀ါတ- တျခား၀တၳဳတို႔ျဖင့္ကပ္ဆြဲေနသလို ထင္ေသာ ေလ။
ေဇာဂၢ ၀ါတ- ေျမႇာ့တြယ္သကဲ့သို႔ ထင္ေသာ ေလ။
တုတၱ ၀ါတ- မ်ဥ္းမ်ဥ္းသာသာ တက္ေသာ ေလ။
ဇလ သုလ ၀ါတ- ထံုေအး နာက်င္ ကိုက္ခဲေသာ ေလ။ (၈)၊
၎င္းကို"ဖပါး ေလနာမ်ိဳး ၈-ပါး"ဟုလည္း ေခၚ ဆိုသည္။
(ခ) အဇိဏၰေလမ်ိဳး ၁၂-ပါး။
(၁) အဇိဏၰ ၀ါတ- အစာမေၾကေသာေလ။
အ ပါစက ၀ါတ- အစာမက်က္ မနပ္ေသာ ေလ။
၀ိေရစန ၀ါတ- ၀မ္းသြားေစတတ္ေသာေလ။
အ ၀ိသမ ၀ါတ- ၀မ္းမေျဖာင့္ေစတတ္ေသာ ေလ။
ဣစၦိ ပူရ ၀ါတ- ၀မ္းေဖာေရာင္ေစတတ္ေသာေလ။
အဂၢ ေဂလည ၀ါတ- ၀မ္းကိုက်ိက်ိရစ္ရစ္နာေစတတ္ေသာ ေလ။
ကမၸလ ၀ါတ- ထိုမွဤမွ လႈိင္းထသကဲ့သို႕ တက္ေသာေလ။
သူလ ပိတၱက ၀ါတ- ၀မ္းကိုက္ေစတတ္ေသာ ေလ။
၀ိဗႏၶက ၀ါတ- ၀မ္းကို ခိုင္ေစတတ္ေသာ ေလ။
ပိ႒ အႏၲက ၀ါတ- စျမင္းကို ခံေစတတ္ေသာ ေလျမင္းသရိုက္။
အႏၲနိဂၢဒ၀လ ၀ါတ- အူဆံုးကို ထြက္ေစတတ္ေသာ ေလျမင္းသရိုက္။
ယကၡ ပိတၱ ေမဒ ၀ါတ- ေသြးအဆီကို ယိုဆင္းေစတတ္ေသာ ေလျမင္းသရိုဏ္။ (၁၂)၊
၎င္းကို အစာမေၾကေလ ၁၂-ပါး,ဟုလည္း ေခၚ၏။
(ဂ) ဘ၀င္ေလမ်ိဳး ၁၂-ပါး။
(၁) ဘ၀ဂၤဥဒၶရိ ၀ါတ- ဘ၀င္ျမင့္ေသာေလ။
ကာသ ၀ါတ- ေခ်ာင္းဆိုးေသာ ေလ။
သိမာဂုရ ၀ါတ- ရင္ေလးက်ပ္ဆို႔ ဆြဲဆိုင္းေသာ ေလ။ ၎င္းကိုပင္'ေလက်ပ္သဘီ,ေလဆံုဆို႔,ေလေခါင္းဆြဲ'ဟု ေခၚေသး၏။
ပုႏၵရ ၀ါတ- ရင့္ျပည့္ေမာက္တက္ေသာ ေလ။
စလ ၀ါတ- ရင္ခုန္ ႏွလံုးတုန္ေသာ ေလ။
သြာတ ၀ါတ- အသံကို ပ်က္ေစတတ္ေသာ ေလ။
သိနာ ၀ါတ- ပန္းျခင္း ဟိုက္ျခင္း ရႈိက္ျခင္းကို ျဖစ္ေစတတ္ေသာ ေလ။
ေခါႆ၀ါတ-ၾကိဳ႔ထိုးေသာ ေလ။
သဟႆ ၀ါတ- သမ္းေ၀ မူးမိုက္ျခင္းကိုျဖစ္ေစတတ္ေသာ ေလ။
ပကြာသ ၀ါတ- နံၾကား ရင္ဘတ္တို႔၌ လွ်ိဳျခင္း ထိုးျခင္းကိုျပဳတတ္ေသာ ေလ။
အမာသယ ၀ါတ- အပ်ဥ္အစုတည္ေနေသာ ေလပ်ဥ္ ေလခ်ပ္။
ေဂါလ ၀ါတ- ေလလံုးေလခဲ တည္ေစေသာေလ။ (၁၂)။
(ဃ) ဦးေခါင္းေလမ်ိဳး ၁၂-ပါး။
(၁) သီသ ဥဏွာ ၀ါတ- ထိပ္ နဖူးဦးေခါင္းပူေသာ ေလ။
သီသ သူလ ၀ါတ-ေခါင္းကိုက္ခဲေသာေလ။
စကၡဳႏၶက ၀ါတ- မ်က္စိၾကက္တက္ မျမင္တက္ေသာ ေလ။
စကၡဳ သူလ ၀ါတ- မ်က္စိ က်ိန္းေအာင့္ေစတက္ေသာ ေလ။
ေသာတ သူလ ၀ါတ- နားကိုက္ နားအူေစတတ္ေသာ ေလ။
ေသာတ အႏၶက ၀ါတ- နားပင္းဆိတ္ေစတတ္ေသာ ေလ။
မုခ ၀ါတ- ခံတြင္းသြားဖံုး နာေစတတ္ေသာ ေလ။
ဇိ၀ွါနိဂၢလ ၀ါတ- လွ်ာကိုထြက္ေစတတ္ေသာ ေလ။
ဘ၀ဂၤစလ ၀ါတ- ဘ၀င္လႈပ္အားႀကီး၍ စကားမၿပီေသာ ေလ။
ဇိ၀ွါ ေဖါဋက ၀ါတ- လွ်ာေရာင္ေစတတ္ေသာ ေလ။
ဇိ၀ွါ ထဒၶက ၀ါတ- လည္ေခ်ာင္းခံတြင္း မဟႏိုင္ေသာ ေလ။
ဇိ၀ွါ ပေ၀သန ၀ါတ- လွ်ာကိုတို၀င္ေစတတ္ေသာ ေလ။ (၁၂)။
(င) အဂၤမဂၤေလမ်ိဳး ၁၁-ပါး။
(၁) အဂၤမဂၤ ၀ါတ- အဂၤါႀကီးငယ္သို႔သက္ေရာက္ ေစတတ္ေသာ ေလ။
မံသက ၀ါတ- အသား အေရေဖါက္ျပန္ေစတတ္ေသာ ေလ။
မံသ ၀ိသုစိက ၀ါတ- အသားအေရကို အပ္ႏွင့္ထိုးဆြ၏သို႔ နာေသာ ေလ။
နိလ ပိတ ၀ါတ- အသည္းအအူ အသားအေရတို႔ကို ၫိုေရႊေစတတ္ေသာ ေလ။
လသိက ၀ါတ- ကိုယ္လက္စသည္ ေစးထိုင္းေစတတ္ေသာ ေလ။
အလသက ၀ါတ- ကိုယ္လက္ေလးလံ ထိုင္းမႈိင္းေစတတ္ေသာ ေလ။
အႏၲက ၀ါတ- အေၾကာ အသား အေရအတြင္း၌ ကပ္ေစးသကဲ့သို႕ထင္ေသာ ေလ။
ပကၡ ၀ါတ- ကိုယ္တျခမ္းေသေစတတ္ေသာ ေလ။
အဘီတ ၀ါတ- ရြဲ႔ေစာင္းေစတတ္ေသာ ေလ။
မုဂ ၀ါတ- ဆြံ႔,အ ေစတတ္ေသာ ေလ။
သုကၡ ၀ါတ- ဓာတ္ေလးပါး အသား အေရတို႔ကို ေျခာက္ခန္းေစတတ္ေသာ ေလ။ (၁၁)။
(စ) သတၳကေလမ်ိဳး ၇-ပါး။
(၁) ခုရက ၀ါတ- ျဖတ္တတ္ေသာေလသင္ဓုန္း။
ကတၱရ ၀ါတ- အသည္း ႏွလံုးကို ျဖတ္တတ္ေသာ ေလကတ္ေက်း။
သတၳက ၀ါတ- အသည္းႏွလံုးကို ထားျဖင့္ျဖတ္သကဲ့သို႔ေသာ ေလ။
ဘိဇၩန ၀ါတ- အရိုးအေရတို႔ကို ကြဲအက္ စုတ္ျပတ္ေစေသာ ေလ။
သု၀ဂ ၀ါတ- ေျမြနဂါးဆိပ္ကဲ့သို႔ ပူ၍ အေခြအေခြတက္ေသာ ေလ။
ဥပၸါဋက ၀ါတ- ျပင္းထန္ လ်င္ျမန္စြာ အဂၤါႀကီးငယ္တို႔ကို ထြက္ေစ တတ္ေသာ ေလ။
အဂၤ နိဂၢလ ၀ါတ အဂၤါႀကီးငယ္တို႔ကိုျဖည္းျဖည္းသာသာ ထြက္ေစတတ္ေသာ ေလ။ (၇) ။
(ဆ) အဂၤမဂၤ ၀ိကာရ ေလမ်ိဳး ၁၃-ပါး။
(၁) ကုေစၦဒက ၀ါတ- ကိုယ္အလံုး၌ ရွိေသာ ေလျပတ္၍ ေသေစတတ္ေသာေလ။
စလ ၀ါတ- ေျခလက္ ေလးလံ တုန္လႈပ္ေသာ ေလ။
အဂၤ ပေ၀သ ၀ါတ- အဂၤါႀကီးငယ္ တို၍ ၀င္ေသာ ေလ။
အဂၤ ေဖါဋ ၀ါတ- အဂၤါဇာတ္ေရာင္ေစတတ္ေသာ ေလ။
ၾသနတ ၀ါတ - ကုန္းကြ ကိုင္းေစတတ္ေသာ ေလ။
ကာယ ေဖါဋ ၀ါတ- ကိုယ္လံုးေရာင္ေဖါေသာ ေလ။
ဥဒၶမ၀ေရာဟ ၀ါတ - တြန္႔ျခင္း လိမ္ျခင္းကို ျဖစ္ေစတတ္ေသာ ေလ။
မုတၱကိတၱ ၀ါတ- က်င္ငယ္မထြက္ႏိုင္ေအာင္ ပိတ္ဆို႔ေသာ ေလ။
ေကာသ ဥဒၶရိ ၀ါတ- ေ၀ွး တက္ေစတတ္ေသာ ေလ။
အ႑ ေဖါဋ ၀ါတ- ေ၀ွးေစ့ ေရာင္ေဖါေစတတ္ေသာ ေလ။
ကာယ ဗႏၶန ၀ါတ- ကိုယ္လံုးဆိုင္းတြေစတတ္ေသာ ေလ။
ဂ်ဟ ၀ါတ- ပိန္ႀကံဳေစတတ္ေသာ ေလ။
သာခ ၀ါတ- ေျခလက္ ဦးေခါင္း ဆတ္ဆတ္ျမန္ျမန္တုန္လႈပ္ေစတတ္ေသာ လ။ (၁၃) ။
(ဇ) အဓိမာန ေလမ်ိဳး ၅-ပါး။
(၁) အဓိမာန ၀ါတ- ရႈးသြပ္ ေစတတ္ေသာ ေလ။
မုခ ဗႏၶက ၀ါတ- အာခံတြင္းကို က်ဥ္းေစတတ္ေသာေလ။
ခိပၸ ၀ါတ- လ်င္ျမန္စြာ တက္ေစတတ္ေသာ သူငယ္နာ ေလ။
ကာယ လဟုက ၀ါတ- ကိုယ္လက္ေပါ့ပါးေစတတ္ေသာ ေလ။
ကာယဂရုက၀ါတ- ကိုယ္လက္ေလးေစ တတ္ေသာ ေလ။ ၅-ပါး။ ေပါင္း (၈၀) ဟူ၏။
« ေလး »
ေလး အျပား ၃-ပါး။ ။ သာသနာေတာ္က်မ္းဂန္, ေလာကီက်မ္းဂန္တို႔ႏွင့္ ညႇိႏႈိင္း၍ ျပထားသည္။
(၁) ပိုလ္ႏွစ္ေထာင္ ႏိုင္ေသာ"ဒဠဓႏု"ေခၚ ေလးတမ်ိဳး၊က်မ္းဂန္တို႔တြင္ပိုလ္ႏွစ္ေထာင္ ႏိုင္ေသာ ဒဠဓႏုေလး ဟူသည္ကား ထန္းပင္အေပၚသားကို လုပ္ေသာ ေလးတည္း၊ ထိုေလးကို ၫႈိ႔တင္ၿပီးလွ်င္ ၫႈိ႔အလယ္၌ ပိုလ္ႏွစ္ေထာင္ရွိေသာ ၀န္ကိုခ်ည္၍ ေလးကိုင္းကို ကိုင္ၿပီးခ်ီၾကြေသာအခါ ပိုလ္ႏွစ္ေထာင္ထုပ္ ေျမမွ လြတ္သည့္ကာလ ေလးကိုင္းႏွင့္ ေလးၫႈိ႔ ျမႇားတျပန္ခန္႔ကြာလွ်င္ ပိုလ္ႏွစ္ေထာင္ႏိုင္ေသာ ေလးမည္၏၊ ျမႇားတျပန္ထက္ က်ယ္လွ်င္ ေလးေျပာ့သည္၊ ပိုလ္ႏွစ္ေထာင္မႏိုင္၊ ျမႇားတျပန္ရွိေအာင္ မက်ယ္လွ်င္ ေလးမာသည္ဟု သိရာ၏။
မွတ္ခ်က္။ ဤထန္းသားေလးကား အေနာက္တိုင္းျပည္ မဇၩိမေဒသမ်ားတြင္ ေရွးအခါက အမ်ားသံုးစြဲကိုင္ေဆာင္ေသာ ေလးတည္း၊ ဘုရားအေလာင္း ဓမၼပါလ ကိုင္ေသာ ေလးကား သားခ်ိဳကိုလုပ္ေသာ အဆက္မ်ားစြာရွိေသာ ေလး တမ်ိဳးတည္း၊ တပိုလ္လွ်င္ ၄-က်ပ္သားမွ်ရွိ၏။
(၂) ဗိုလ္တေထာင္တင္ ေလး ေခၚ'သဟႆထာမ'ေလးတမ်ိဳး၊ ဇနကမင္းသား သိဒၶတၳမင္းသားတို႔ တင္၍ပစ္ေသာ ေလးကာမူကား လက္နက္ကိုင္ ဗိုလ္ေျခေယာက်္ားတေထာင္ တင္မွ ခ်မွ ရသည္၊ ထို႔ေၾကာင့္လက္နက္ကိုင္ကို ပါဠိလို 'ဗလ'၊ ျမန္မာလို'ဗိုလ္' ေခၚသည္၊ ထို ဗိုလ္တေထာင္ တင္မွ ခ်မွ ရေသာ ေလးဟု သိရသည္။
(၃) 'သဟႆ ဗာဟု' ေလးေခၚ လက္ေမာင္းတေထာင္, လက္နက္ကိုင္ငါးရာ တင္ ေလးတမ်ိဳး၊
ပ႑ဳမည္ေသာအိမ္ေရွ႔မင္း၏ သားေတာ္ငါးေယာက္တို႔တြင္ ေလးအတတ္၌ ကမ္းတဖက္သို႔ ေရာက္ေသာ အဇၨဳနမင္းသားကိုင္ေသာ ေလးကား လက္နက္ကိုင္ လူငါးရာလက္ေမာင္းတေထာင္ တင္ရ ခ်ရ ေသာ 'သဟႆ ဗာဟု'ေလးဟူ၍ ဘူရိဒတ္ ဇာတ္ေတာ္တြင္ ဆိုသည္၊ ထို႔ေၾကာင့္ က်မ္းဂန္တို႔တြင္ထင္ရွားေသာ ေလး ၃-မ်ိဳး ရွိသည္ဟု သိရာ၏။
ေလးဆူဓာတ္ပံု ေရႊတိဂံု။ ။ ၎င္း သရုပ္ အဓိပၸါယ္ကို (ေရႊတိဂံုဘုရား၊ ဓာတ္ ၄-ပါး၊ တည္ထားဌာပနာ)ဟူေသာ သုေတသနပုဒ္၌ ျပခဲ့ၿပီ။
ေလးဆယ့္တစ္လံုးေသာ အကၡရာ။ ။ ၎င္းသရုပ္'အကၡရာ ၄၁-လံုး'ႏွင့္တူ၏။
ေလးပစ္အတတ္၊ နည္း ၆-ရပ္၊ သိမွတ္ၾကေစရာ။ ။ ၎င္းသရုပ္ႏွင့္ အက်ယ္မွတ္သား
ဘြယ္ကို (ျမားေရး ၆-ပါး) ဟူေသာ အေမး၌ ေျဖခဲ့ၿပီ။
« လဲ »
လဲမ်ိဳး ၃-ပါး၊ အခင္းမ်ား၊ ေရွာင္ရွား မဟာသယန။ ။ ပါရာဇိက ။႒။ဒု-အုပ္။ ၂၂၀- ၌ အက်ယ္ၾကည့္ပါ။ဥပုသ္သည္မ်ား သတိထားရန္။ ၀ိနည္း စူဠ၀ါပါဠိေတာ္ႏွင့္ ၎င္း အ႒ကာထာ ေသနာသနကၡႏၶကမွ၊ ၎င္းလဲသံုးမ်ိဳးတို႔ျဖင့္ ျပဳလုပ္ေသာ အခင္းသည္ မဟာသယန ထိုက္၏။
(၁) ရုကၡ တူလ- လက္ပံပင္လဲ, အံုးဖြဲ, ျမဳိင္, ၀ါ, စသည္တို႔မွျဖစ္ေသာသစ္ပင္လဲ ဟူသမွ်၊
(၂) လတာ တူလ- ဂံု, ေခြးေတာက္ စသည္တို႔မွျဖစ္ေသာ ႏြယ္လဲ ဟူသမွ်၊
(၃) ေပါဋကိ တူလ- ကိုင္း, က်ဴ, ေဖါင္းပြင့္စသည္တို႔မွ ျဖစ္ေသာ ျမက္လဲဟူသမွ်။
« ေလာ »
ေလာက ၃-ပါး။ ။ ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္ ။ပါ။ ၁၁၃ ။႒။ ၂၉၃။ဤေလာကဟူေသာ ေ၀ါဟာရသည္ ပါဠိဘာသာျဖစ္၍ ျမန္မာအဓိပၸါယ္အားျဖင့္ ဘရမ္းဘတာ အဆီးအတားမရွိ အရမ္းျဖစ္ပ်က္တတ္လ်က္ ၾကာျမင့္စြာတည္တံ့ျခင္းမရွိေသာ သေဘာတရားမ်ိဳး ဟူ၏။
(၁) ၾသကာသ ေလာက- သတၱ၀ါ ဟူသမွ်တို႔၏ မွီတင္းေနထိုင္ရာ ၃၁-ဌာနေသာ ဘံု၊ ေရç ေျမç ေတာç ေတာင္çေကာင္းကင္။
(၂) သတၱ ေလာက-ထို ၃၁-ဘံု၌ လွည့္လည္ျဖစ္ပ်က္ခါ ခ်မ္းသာ ဆင္းရဲဒြန္တြဲေရာေထြးလ်က္ ေနၾကေသာ သက္ရွိ သတၱ၀ါ ဟူသမွ်။
(၃) သခၤါရ ေလာက- ထို ၃၁-ဘံုႏွင့္တကြ သက္ရွိ သက္မဲ့ အားလံုးေသာသတၱေလာက ၾသကာသ ေလာက တို႔ကို ျဖစ္မႈ ပ်က္မႈ အို နာ ေသမႈ စေသာ အမ်ိဳးမ်ိဳး အဖံုဖံုတို႔ျဖင့္ စီမံဖန္တီး ေျပာင္းလဲ ျပဳျပင္ေပးေနေသာ သေဘာတမ်ိဳး၊ တနည္း-ေလာကီ စိတ္, ေစတသိက္, ရုပ္,တရားစုမ်ား။
ေလာကဓမ္တရား ၈-ပါး။ ။ အဂၤုတၱရ ။ပါ။ ၇ ။႒။ ၁၉၅။ ေလာကသားေတြ အၿမဲေတြ႔ႀကံဳ ခံစားေနရေသာ တရားရွစ္ပါး၊ ဆင္ျခင္တံုကင္းေသာသူကို ရူးသြပ္တုန္လႈပ္ေစႏိုင္ေသာ သေဘာရွိ၏။
(၁) လာဘ-လာဘ္ ေပါမ်ား၍ တက္ၾကြတုန္လႈပ္ျခင္း၊
(၂) အလာဘ- လာဘ္နည္း၍ ၫႈိးငယ္တုန္လႈပ္ျခင္း။
(၃) ယသ- အၿခံအရံမ်ား၍တက္ၾကြတုန္လႈပ္ျခင္း၊
(၄) အ ယသ-အၿခံအရံနည္း၍ ၫႈိးငယ္ တုန္လႈပ္ျခင္း၊
(၅) ပသံသာ-ခ်ီးမြမ္းခံရ၍ ၀မ္းေျမာက္တုန္လႈပ္ျခင္း၊
(၆) နိႏၵ- အကဲ့ရဲ႔ခံရ၍၀မ္းနည္း တုန္လႈပ္ျခင္း၊
(၇) သုခ- ခ်မ္းသာကိုစြဲ၍ ၀မ္းသာတုန္လႈပ္ျခင္း၊
(၈) ဒုကၡ- ဆင္းရဲကိုစြဲ၍ ၫႈိးငယ္ပူျပင္း စိုးရိမ္တုန္လႈပ္ျခင္း။
ေလာက၌ မရွိေသာအရာ ၃-ပါး။ ။ မိလိႏၵပဥႇာ။ပါ။ ၂၆၀။
(၁) မအိုေသာ မေသေသာç အရာဟူ၍ မရွိ၊
(၂) ခိုင္ၿမဲေနေသာ သခၤါရတရားဟူ၍ မရွိ၊
(၃) ပရမတၳအားျဖင့္ လူ, နတ္, ျဗဟၼာ, သတၱ၀ါဟူ၍ မရွိ၊ ရုပ္,နာမ္မွ်သာ ရွိ၏။
ေလာကဓာတ္ အျပားမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ တိကဂၤုတၱရ ပါဠိေတာ္မွ။
(၁) စူဠနီေလာကဓာတ္- ေန,တစင္း လ,တစင္း ေလးကြၽန္း တျမင္းမိုရ္ စၾက၀ဠာေပါင္း တေထာင္ကို ေခၚ သည္၊
(၂) မဇၩိမ ေလာကဓာတ္၊ သို႔မဟုတ္ ဒြိသဟႆိ ေလာကဓာတ္-စူဠနီေလာကဓာတ္ေပါင္း တသိန္းကို ေခၚသည္၊
(၃) တိသဟႆိ၊ သို႔မဟုတ္ မဟာသဟႆိ ေလာကဓာတ္-ေလာကဓာတ္ေပါင္း ကုေဋတသိန္းကို ေခၚသည္။
ေလာကဓာတ္ႀကီး ၄-ပါး။ ။ ေလးကြၽန္းတျမင္းမိုရ္ ေခၚ စၾကာ၀ဠာစုမ်ိဳးေလးပါး၊
(၁) စူဠ ေလာကဓာတ္- တ ေထာင္ေသာ စၾက၀ဠာ ေလာကဓာတ္ အေရအတြက္ကို ေခၚဆိုသည္၊
(၂) မဇၩိမ ေလာကဓာတ္- ထိုစၾကာ၀ဠာ ေလာက ဓာတ္ေပါင္း ဆယ္စု, စၾက၀ဠာ အေရအတြက္အားျဖင့္ တေသာင္းေသာ ေလာကဓာတ္ကို ေခၚ ဆိုသည္၊
(၃) မဟာေလာကဓာတ္ ျဖစ္ေပၚျဖစ္ဖက္, ပ်က္ေဖၚပ်က္ဖက္ ျဖစ္ကုန္ေသာ ကုေဋတသိန္းစီကုန္ေသာ ေလာကဓာတ္တို႔ကို ေခၚဆိုသည္။ (၄) အနႏၲေလာကဓာတ္- အဆံုး အပိုင္းအျခား မရွိ၊ မေရတြက္ ႏိုင္ကုန္ေသာ ေလာကဓာတ္- အဆံုး အပိုင္းအျခား မရွိ၊ မေရတြက္ ႏိုင္ကုန္ေသာေလာကဓာတ္တို႔ကို ေခၚဆိုသည္။
မွတ္ခ်က္။ ငါတို႔ဘုရားရွင္သည္ ထိုေလးပါးေသာ ေလာကဓာတ္တို႔တြင္ မဇၩိမေလာကဓာတ္၊ သို႔မဟုတ္ ေခတ္၃-ပါးတို႔တြင္ ဇာတိေခတ္ဟု ဆိုအပ္ေသာ တေသာင္းေသာ စၾကာ၀ဠာေလာကဓာတ္အတြင္း အလယ္ဗဟိုက် ျဖစ္ေသာငါတို႔ေနရာ ဤစၾက၀ဠာမွသာ ပြင့္ေတာ္မူသည္။ ဤတြင္လည္း ငါတို႕ေနရာ ဤဇမၺဴဒီပါ ေတာင္ကြၽန္းမွာသာ ပြင့္ေတာ္မူသည္ ဟူ၏။
ေလာကပါလ တရား ၂-ပါး။ ။ မူလပဏၰာသ ။ပါ။၃၃၈။႒။ဒု-အုပ္။၂၁၃။ယဥ္ေက်းမႈ စည္းကမ္းမ်ား မပ်က္စီးရ ေအာင္ ကမၻာေလာကႀကီးအားေစာင့္ေရွာက္ေပးတတ္ေသာ တရား ၂-ပါး။
(၁) ဟိရီတရား- မေကာင္းအရာဟူသမွ် ျပဳလုပ္ေျပာဆို ႀကံစည္ရမွာ ရွက္ျခင္း, မျပဳ၀ံ့ျခင္း၊
(၂) ၾသတၱပၸ တရား- မေကာင္းမႈဟူသမွ် ျပဳလုပ္ ေျပာဆို ႀကံစည္ရမွာေၾကာက္လန္႔ျခင္း, မျပဳ၀ံ့ျခင္း။
ေလာကပါလ တရား ၄-ပါး၊ တနည္း။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို (ျဗဟၼစိုရ္တရား၄-ပါး)၌ ျပခဲ့ၿပီ။
ေလာကပါလတရား ၅-ပါး၊ တနည္း။ ။ ေလာကသားတို႔အား တိုးတက္ႀကီးပြား ခ်မ္းသာမႈမ်ားကိုသာ ေပးလ်က္ အစဥ္ေစာင့္ေရွာက္ေနေသာ'ငါးပါးသီလ' တရားကိုပင္ ေခၚသည္၊ ထိုတရားငါးပါးကို လူတိုင္းေစာင့္သံုး လိုက္နာၾကပါကရံုးေတာ္ႏွင့္ အခ်ဳပ္ေထာင္ရဲသား စစ္တပ္မ်ားပါ ထားစရာ မလိုေတာ့ၿပီ။
ေလာကပါလ နတ္မင္းႀကီး ၄-ပါး။ ။ ေလာကကို ေစာင့္ၾကပ္ေသာ နတ္မင္းႀကီး ၄-ပါး ဟူ၏။ (၁) ဓတ ရ႒နတ္မင္းႀကီး- အေရွ႔ကြၽန္းအရပ္၌ေန၍ ဂႏၶဗၺနတ္တို႔ကို အုပ္စိုးရသည္၊
(၂) ၀ိရူဠႇက နတ္မင္းႀကီး-ေတာင္ကြၽန္းအရပ္၌ေန၍ ဂုမၻဏ္နတ္တို႔ကို အုပ္စိုးရသည္၊
(၃) ၀ိရူပကၡနတ္မင္းႀကီး- အေနာက္ကြၽန္း အရပ္၌ ေန၍ နဂါးမ်ိဳးတို႔ကို အုပ္စိုးရသည္၊
(၄) ကုေ၀ရနတ္မင္းႀကီး-ေျမာက္ကြၽန္းအရပ္၌ေန၍ ဘီလူးတို႔ကို အုပ္စိုးေစခိုင္းေနသည္။
ေလာကသားတို႔၏ ခ်မ္းသာေၾကာင္းတရား မ်ိဳး ၆-ပါး။ ။ ဟိေတာပေဒသမွ သံသရာေလာက၏ ခ်မ္းသာ ျခင္းတရား ၆-ပါး။
(၁) အတၳာဂမ- စီးပြါးဥစၥာေကာင္းစြာမျပတ္ တိုးပြားေနျခင္း၊
(၂) အ ေရာဂိတ- အၿမဲတေစ က်မ္းမာေနသည္၏ အျဖစ္၊
(၃) ပိယဘရိယ- ရုပ္ေရလွပ ခ်စ္စရာ့ မယား၊
(၄) ပိယ၀ါဒိနီ- သာယာခ်စ္ဘြယ္ အသြယ္သြယ္ေသာ စကားကို ဆိုတတ္ေသာ မယား၊
(၅) ၀ႆပုတၱ- ယဥ္ေက်းလိမ္မာေသာ သား၊
(၆) အတၳကာရီ စ ၀ိဇၨာ- ေလာကီ ေလာကုတ္ က်ိဳးမယုတ္ေအာင္ရြက္ေဆာင္ျပဳလုပ္ႏိုင္ေသာ သား၊ ထို ၆-ပါးတို႔ ရွိေနျခင္း ဟူ၏။
ေလာကီမဂၤလာ ၁၂-ပါး။ ။ ေယဘုယ်အားျဖင့္ ေလာကက်ိဳးတို႔ အတြက္သာ ျဖစ္ေသာ မဂၤလာမ်ား။
(၁) ပဋိသေႏၶ အခ်ိန္ အခါ လ, ရက္ ေစ့ေရာက္သျဖင့္ ဖြားေျမာက္ေအာင္ျမင္ျခင္း ၀ိဇာတ မဂၤလာမ်ား။
(၂) ဖြားသည္မွေနာက္ ၃-ရက္ ေျမာက္ေသာေန႔၌ ရတနာသံုးပါးဘိုးဘြားဟူေသာ နႏၵိမုခနတ္တို႔အား ရွိခိုးပူေဇာ္ေစျခင္းမုခ ဒႆနမဂၤလာ။
(၃) ဖြားသည္မွေနာက္ ၇-ရက္ ေျမာက္ေသာေန႔၌ ဆံရိတ္ျခင္းဟူေသာ ေကသေစၦဒန မဂၤလာ။
(၄) ကမၻာဦးပညတ္ ေရွးသူေဟာင္းတို႔အမွတ္ျဖင့္ ေကာင္းျမတ္တင့္တယ္ေသာေန႔ရက္၌ ပုခက္, ဧယာဥ္ တင္ျခင္း ဟူေသာေဒါလာ ကရဏမဂၤလာ။
(၅) ဖြားသည္မွေနာက္ ၇၅-ရက္ ေျမာက္ေသာေန႔၌ ကြမ္းဦးခြန္႔ျခင္းဟူေသာ တမၺဳလ ပတၱ မဂၤလာ။
(၆) ဖြားသည္မွေနာက္ ၃-လ ေျမာက္ေသာေန႔၌ ေန, လ တို႔ကို ျပသၾကည့္ရႈေစျခင္း ဟူေသာ ရ၀ိႏၵဳ ဒႆန မဂၤလာ။
(၇) ဖြားသည္မွေနာက္ ရက္ေပါင္း ၁၀၀-ေျမာက္၌ အမည္သညာမွည့္ျခင္း ဟူေသာ နာမ ကရဏ မဂၤလာ။
(၈) ဖြားသည္မွေနာက္ ၆-လ ေျမာက္၍ ထမင္းဦး ခြန္႔ျခင္း ဟူေသာ ပဌမ ဘတၱ မဂၤလာ။
(၉) သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ ခ်ိန္ရြယ္ ေရာက္လတ္ေသာ အခါ ဆံထံုးဥေသွ်ာင္ ဖြဲ႔ထံုးျခင္း ဟူေသာ ေကသ ဗႏၶန မဂၤလာ။
(၁၀) သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ ခ်ိန္အရြယ္ က်ေရာက္လတ္ေသာ အခါနားထြင္းျခင္း ဟူေသာ ကဏၰစိၦဒၵ မဂၤလာ။
(၁၁) သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ အခ်ိန္အရြယ္ က်ေရာက္ေသာအခါသာသနာေတာ္တြင္းသို႔ သြတ္သြင္း ခ်ီးျမႇင့္ျခင္းဟူေသာသာသနာ ႏုဂၢဟ မဂၤလာ။ ပဗၺဇၨမဂၤလာလည္း ဟူ၏။
(၁၂) သင့္တင့္ေလ်ာက္ပတ္ အခ်ိန္အရြယ္ က်ေရာက္ေသာအခါ မ်ိဳးႏြယ္ဇာတ္ဂုဏ္ လံုးစံုတူေသာ သတို႔သား သတို႔သမီးႏွင့္ စုလ်ားနားစပ္လက္ထပ္ ထိမ္းျမားရျခင္းဟူေသာ အာ၀ါဟ ၀ိ၀ါဟ မဂၤလာ။
ေလာကီသစၥာမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ ေလာကနယ္ပယ္ျဖစ္ သစၥာမ်ိဳး ၂-ပါး။
(၁) ဒုကၡသစၥာ- မေကာင္းက်ိဳး ဟူသမွ်၊
(၂) သမုဒယသစၥာ- မေကာင္းေၾကာင္း ဟူသမွ်။
ေလာကုတၱရာ ၉-ပါး၊ တနည္း ၁၀-ပါး။ ။ ေလာကမွထြက္ေျမာက္ေၾကာင္း တရားမ်ား၊
မဂ္တရား ၄ပါး,
ဖိုလ္တရား ၄-ပါး,
နိဗၺာန္တရား ၁-ပါး,
ေပါင္း ၉-ပါး၊
ပရိယတၱိတရား ၁-ပါးထည့္လွ်င္ ၁၀-ပါးျဖစ္၏။
ေလာကုတၱရာမ်ိဳး သစၥာ ၂-ပါး။ ။ ေလာကမွ ထြက္ေျမာက္ရာ သစၥာ ၂-ပါး။
(၁) မဂၢ သစၥာ- ေကာင္းျမတ္ခ်မ္းသာ ေၾကာင္း ဟူသမွ်၊ မဂ္ ၄-ပါး၊
(၂) နိေရာဓ သစၥာ-ေကာင္းေသာ အက်ိဳးတရားဟူသမွ်၊ နိဗၺာန္။
ေလာင္းကစားၾကဴးမႈ အျပစ္မ်ိဳး ၆-ပါး။ ။ သုတ္ပါေထယ် ။ပါ။ ၁၄၈။႒။ ၁၂၇။ ဤ၌ ေလာကျပစ္ ၆-ပါးကို သာ ေဖာ္ဆိုလိုက္ေသာ္လည္း သံသရာျပစ္ ႀကီးေလးေၾကာင္းကိုပါ သိေလ၊
"ေအာင္သူရန္ပြား၊ ရႈံးသားစိုးရိမ္၊ စည္းစိမ္ေလ်ာ့ပါး၊ တရားသဘင္၊ မ၀င္သက္ေသ၊
မိတ္ေဆြႏွိမ္႔ဆို၊ မလိုထိမ္းျမား၊ ဤ ၆-ပါးကား၊ ေလာင္းကစားသူ အျပစ္တည္း၊"ဟူ၏။
ေလာဘႀကီးသူ ၃-ေယာက္။ ။ ၎င္း သရုပ္(အလိုေလာဘႀကီးသူ ၃-ေယာက္)၌ရႈပါ။
ေလာဟာမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ေရႊ, ေငြ, ေၾကး, သလြဲစင္, သလြဲမည္း, ၎င္းငါးပါးကို ပဥၥေလာဟာ, ဟူ၍၎င္း၊ ေလာဟာငါးပါး, ဟူ၍၎င္း၊ ေခၚဆိုၾကကုန္၏။
ေလာဟာမ်ိဳး ၇-ပါး၊ တနည္း။ ။ ဇာတိေလာဟာေခၚ မူလဇာတ္အားျဖင့္ျဖစ္လာေသာ ေသတၱဳဓာတ္မ်ိဳး ၇-ပါးဟူ၏၊ သံေသ, သံရွင္, ေရႊ, ေငြ, ခဲမျဖဴ, ခဲမနက္, ေၾကးနီ။
ေလာ္လည္း ၅-ေထြ၊ မိန္းမေလ၊ အေျခ ေအာက္နားလြတ္။ ။ သုတၱိနိပါတ္ ။ပါ။ ၂၈၂ ။႒။ ပ-အုပ္၊ ၃၂။မိန္းမမ်ားအတြက္ ပ်က္စီးေၾကာင္းအျပစ္ မွတ္ရမည္။
(၁) အာဟာရ ေလာလ- စားေသာက္မႈ၌ ေလာ္လည္ျခင္း၊
(၂) အလကၤာရ ေလာလ-အ၀တ္တန္းဆာဆင္မႈ၌ ေလာ္လည္ျခင္း၊
(၃) ပရ ပုရိသ ေလာလ- ေယာက်္ားတပါး၌ ေလာ္လည္းျခင္း၊
(၄) ဓန ေလာလ- ပစၥည္းဥစၥာ၌ ေလာ္လည္းျခင္း၊
(၅) ပါဒ ေလာလ- ထိုထိုဤဤ သြားလာလည္ပတ္မႈ၌ ေလာ္လည္းျခင္း။
« လ် »
ေလ်ာင္းေတာ္မႈျပား၊ မ်ိဳး ၄-ပါး၊ ထားျငားဦးေခါင္းမည္သို႔နည္း?။ ။" ရွင္ပင္သာ
ေလ်ာင္း" ကိုပင္ ေလ်ာင္း ေတာ္မူ,ဟု ေခၚၾကျပန္၏၊ သရုပ္(ရွင္ပင္သာေလ်ာင္း)၌ ရႈပါကုန္။
« လွ် »
လွ်ာထိပ္ဌာန္မွာ၊ ျဖစ္ေပၚလာ၊ ျမန္မာအကၡရာ ၇-လံုး။ ။ ၎င္းသရုပ္(မုဒၶဇ အကၡရာ ၇-လံုး)၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
လွ်ိဳ႕၀ွက္အပ္ေသာ အရာႀကီး ၉-ပါး။ ။ ၎င္းသရုပ္အဓိပၸါယ္ကို(သူတပါးတို႔အား မေျပာၾကား
အပ္ေသာ အရာႀကီး ၉-ပါး) ဟူေသာ သုေတသနရပ္၌ ရႈပါ။
« လြ »
လြန္ကဲဆံုးေသာပုဂၢိဳလ္ႀကီး ၄-ေယာက္။ ။ ၎င္းသရုပ္ (ပုဂၢိဳလ္လြန္ကဲႀကီး ၄-မ်ိဳး)၌ ရႈပါ။
« လွ »
လွမ်ိဳးသူဇာ၊ နတ္ကညာ၊ ၈-ျဖာ အဂၤါျပည့္။ ။ မိန္းမလွ ေရြးခ်ယ္စီစစ္ရာ၌ ၎င္းအဂၤါ ရွစ္ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုမွ လွျမတ္ရတနာ၀င္ ျဖစ္ႏိုင္ေၾကာင္းကိုနီတိက်မ္း၌ ဆို၏။
(၁) သာမာ- ၀ါေရႊေသာ အသားအေရ၊
(၂) မိဂကၡိ- သမင္ မ်က္စိကဲ့သို႔ေသာ မ်က္လံုး၊
(၃) တႏု မဇၩ ဂတၱာ- ခါးေသး, ရင္ခ်ီ၊
(၄) သူရု- ဆင္ႏွာေမာင္း ကဲ့သို႔ေသာ လက္ေမာင္း,ေပါင္တန္၊
(၅) သု ေကသီ- ေကာင္းေသာ ဆံပင္, မ်က္ခံုး၊
(၆) သမပႏၲိ ဒႏၲီ- သြား ျဖဴေဖြး ညီညာ၍ ခြၽန္ေပၚေသာ အစြယ္၊
(၇) ဂမၻီရ နာဘိ- ခ်က္တြင္း နက္၍ ကားေသာ တင္ဆံု၊
(၈) သုသီလီ- ေကာင္းစြာေလ့က်င့္ထားေသာ ကိုယ္ေန အမူအရာ, ေကာင္းေသာ အေလ့အက်င့္ ရွိျခင္း။
ေလွေလွာ္ဟန္မူမ်ိဳး ၁၂-ပါး၊ တနည္း ၃၇-ပါး။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို (တက္ေရး ၁၂-ခန္း၊ တနည္း ၃၇-ပါး)၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
ေလွသူႀကီး အဂၤါ ၉-ပါး။ ။ ၎င္းသရုပ္ကား (သေဘၤာသူႀကီးအဂၤါ ၉-ပါး)ႏွင့္ သေဘာခ်င္းတူ၏။
လႈိင္းတံပိုးႀကီးမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ မဟာသမုဒၵရာ၌ ႀကီးက်ယ္ ထင္ရွားေသာလႈိင္းတံပိုးႀကီး အျပား ၃-ပါး၊ သာရတၳသဂၤဟ အ႒ကထာ။
(၁) မဟိႏၲာ၀ိစိ- ယူဇနာ ေျခာက္ဆယ္တိုင္ေအာင္၊
(၂) ဂဂၤါ ၀ိစိ- ယူဇနာ ငါးဆယ္တိုင္ေအာင္၊
(၃) ေရာဟန ၀ိစိ- ယူဇနာ ေလးဆယ္တိုင္ေအာင္ အထက္အရပ္သို႔ အလႈိင္းအလႈိင္း တက္ေမာက္ လိမ့္က်၍ေန၏။
« လႊ »
လႊတ္ရံုး ၄-ရပ္။ ။ ျမန္မာဘုရင္မင္းျမတ္တို႔ စိုးစံအုပ္ခ်ဳပ္စဥ္က နန္းေတာ္သစ္တပ္တြင္း၌ လႊတ္ရံုးေတာ္ႀကီး ေဆာက္လုပ္၍ မင္းႀကီး ေလးပါးတက္ေရာက္ စီရင္သည္ကိုပင္ "လႊတ္ရံုးေလးရပ္"ဟု ေခၚသည္။
လႊတ္ရံုး ၅-ရပ္ တနည္း။ ။ ရာဇ၀င္သစ္၌ အက်ယ္ကို ယူပါကုန္။
(၁) လႊတ္ေတာ္၊
(၂) အထက္ၿဗဲတိုက္၊ ေအာက္ ၿဗဲတိုက္ေတာ္၊
(၃) ေရွ႔ရံုးေတာ္၊
(၄) ေနာက္ရံုးေတာ္၊
(၅) တရားရံုးေတာ္။
