Sunday, December 28, 2008

သ---သမင္မ်ိဳး ၁၀-ပါး မွ သရဏဂုဏ္ ပ်က္ေၾကာင္း

သမင္မ်ိဳး ၁၀-ပါး။ ။ သမင္ေခၚ ကု႒ႏူနာမ်ိဳး ဆယ္ပါး။
(၁) သမင္ျဖဴ- အကြက္ေပၚ၍ ထံုၿပီး အလယ္ျဖဴလ်က္ က်ယ္ျပန္႕လြယ္သည္၊
(၂) သမင္နီ- အနီကြက္ေပၚ၍ ထံုၿပီး က်ယ္ျပန္႕လြယ္သည္၊
(၃) သမင္နက္- နီျဖဴကြက္ေပၚ၍ အလယ္နက္သည္၊ ထံုသည္၊
(၄) သမင္၀က္- ျဖဴ, နီ, နက္, အကြက္ထဲ၌ ၀က္ေမြးအလား အေမြးမ်ား ေပါက္ေနသည္၊
(၅) သမင္ညႇင္း- ေပြးညႇင္းကဲ့သို႕ အသားထူၿပီး အလယ္ခ်ိဳင့္၍ ေမြးညႇင္းႏုမ်ား ျပန္႕ပြားလာသည္၊
(၆) သမင္သဖန္း- သဖန္းသီးကဲ့သို႕ နီၿပီး အဖု, အပိန္႕ႀကီးေတြထြက္လာတတ္သည္၊
(၇) သမင္ကုတၳ- ေညာင္းညာထံုက်င္ ကိုက္ခဲ့ၿပီး အေက်ာကပ္၍ လက္, ေျခ, ကုပ္ခါ အကြက္ေပၚတတ္သည္၊
(၈) သမင္ယုတၱ- အသား အေရ တကိုယ္လံုး မြဲေျခာက္လ်က္ အဖတ္အဖတ္ ၾကြကြာၿပီလွ်င္ အေက်ာကိုင္ကာ မ်က္စိ, ႏႈတ္ခမ္း, ကိုယ္,လက္, ေစာင္းရြဲ႕တတ္သည္၊
(၉) သမင္ဖြတ္သိုေျပာက္- အသံနက္၍ ႏွာပုပ္ၿပီး ႏွာေခါင္းအလယ္၌ ပ်ားစြဲသကဲ့သို႕ ျဖစ္တတ္၏၊
(၁၀) သမင္းေပြး- ေပြးကဲ့သို႕ အနားထူၿပီး အကြက္အကြက္ႀကီးေတြ အထပ္အထပ္ ေပၚလာတတ္သည္ ဟူ၏။

သမဏ အဂၤါ၊ မ်ိဳး ၃-ျဖာ၊ မိန္႕မွာ အမ်ားသိ။ ။ ၎င္း သရုပ္ကို (ရဟန္းဟုေခၚ၊ အင္ ၃-ေဘာ္)၌ဆိုခဲ့ၿပီ။

သမဏ သုခမ်ိဳး ၈-ပါး။ ။ ၎င္း အဓိပၸါယ္ အလြယ္ဆံုကို ဗုဒၶသာသန-မဟာဗုဒၶ၀င္။ ပ-တြဲ။ ပ-ပိုင္း။ ၄၈။ ႏွင့္၊ ၎င္းအုပ္၊ (ခါး) တို႕၌- ရႈပါကုန္။ ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ ခ်မ္းသာျခင္း ရွစ္ပါးဟူ၏။
(၁) ဥစၥာ စပါး ရွာမွီး သိမ္းထားရမႈ မရွိ၍ ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၂) ကိုယ္တိုင္ မခ်က္ၪပတ္ရပဲ အျပစ္ကင္းကြာ ဆြမ္းအစာမ်ိဳးကိုသာ ရွာမွီးခံယူစားသံုးရ၍ ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၃) ဥာဏ္ျဖင့္ဆင္ျခင္လ်က္ ေအးခ်မ္းေသာ ဆြမ္းကို ဘုဥ္းေပးသံုးေဆာင္ရ၍ ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၄) မင္းစိုးရာဇာတို႕၏ အတင္းအၾကပ္အခြန္အတုတ္ ေတာင္းခံျခင္း၊ ေရႊေငြစသည့္ ပစၥည္းဘ႑ာတို႕ကို
သိမ္းယူစရာမရွိ၍ ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၅) အေဆာက္အဦ အသံုးအေဆာင္တို႕၌ တပ္မက္ျခင္းကင္း၍ ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၆) သူခိုး ဓားျပတို႕၏ လုရက္တိုက္ခိုက္မႈတို႕၌ ေရႊေငြဥစၥာမရွိ၍ ေၾကာက္ထိတ္မႈမရွိ ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၇) မင္းအမတ္တို႕ႏွင့္ ေရာယွက္မႈမရွိ၍ ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၈) အပိတ္အပင္အတားအဆီးမရွိပဲ မိမိသြားလိုရာသို႕ လြတ္လပ္စြာ သြားႏိုင္၍ ခ်မ္းသာျခင္း။

သမၸဇဥ္တရား ၄-ပါး။ ။ သုတ္သီလကၡန္ ။ပါ။ ၆၇ ။႒။ ၁၆၅။ မူလပဏၰာသ ။ပါ။ ၇၂ ။႒။ ပ-အုပ္။ ၂၅၈-၌ အက်ယ္ရႈပါ။ ေကာင္းစြာအျပားအားျဖင့္ သိတတ္ေသာ ဥာဏ္အျမင္တရား ေလးပါ။ သမၸဇညပါဠိပ်က္။
(၁) သတၳက သမၸဇဥ္- အမႈကိစၥ တစံုတခုကိုျပဳလုပ္မည့္အခါမ်ိဳး၌ အက်ိဳးရွိမဲ့ ဆင္ျခင္ဥာဏ္ႀကီးကဲမႈမ်ိဳး၊
(၂)သပၸါယသမၸဇဥ္- မည္သည့္အရာမ်ိဳးမဆို အက်ိဳးပင္ရွိေသာ္လည္ မိမိႏွင့္သင့္ေလ်ာ္ေလ်ာက္ပတ္ဖြယ္ျဖစ္ရန္ ဆင္ျခင္ဥာဏ္ႀကီးကဲမႈမ်ိဳး၊
(၃) အ သေမၸာဟ သမၸဇဥ္- မည္သည့္အရာမ်ိဳးမဆို ေမွာက္မွားေတြေ၀ တိမ္းပါးခြၽတ္ေခ်ာ္ျခင္း
မျဖစ္ေစရန္ ဆင္ျခင္ဥာဏ္ ႀကီးကဲမႈမ်ိဳး၊
(၄) ေဂါစရ သမၸဇဥ္- သြားလာ က်က္စားရာ၌ တိမ္းပါးခြၽတ္ေခ်ာ္ျခင္းမျဖစ္ေစရန္ ဆင္ျခင္ဥာဏ္ႀကီးကဲမႈမ်ိဳး။

သမၸတၱိစက္ ၄-ပါး။ ။ အဘိဓမၼာ ၀ိဘင္း ။ပါ။ ၃၅၁။ သေမၼာဟ၀ိေနာဒနီ အ႒ကထာ ၄၂၁-၌အက်ယ္ရႈပါ။ ေကာင္းမႈေရးရာအတြက္ ၿပီးျပည့္စံုျခင္း တရားေလးပါး။
(၁) ဂတိ သမၸတၱိ- လူ႕ျပည္ နတ္ျပည္ ျဗဟၼာ႕ျပည္တို႕သို႕လားေရာက္ ရျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) ဥပဓိ သမၸတၱိ- ကိုယ္အဂၤါ၏ ျပည့္စံုတင့္တယ္ လွပျခင္းမ်ိဳး၊
(၃) ကာလသမၸတၱိ- ကပ္သံုးပါးမွလြတ္ကင္းေသာ ကာလမ်ိဳး၊
(၄) ပ ေယာဂ သမၸတၱိ- အက်ိဳးစီးပြားကို ျဖစ္ထြန္းေအာင္ ေဆာင္ရြက္လုပ္ကိုင္ႏိုင္ျခင္း၊ အား, လံု႕လ, လိမၼာျခင္းႏွင့္ ျပည့္စံုျခင္းမ်ိဳး။ မွတ္ခ်က္။ ။ ၎င္းကိုပင္ "သမၸတၱိ တရား ၄-ပါး" ဟုလည္း ေခၚဆိုၾကေသး၏။

သမၸဒါတရား ၅-ပါး။ ။ သုတ္ သီလကၡန္ ။ပါ။ ၁၉၆ ။႒။ ၂၁၁။ ေသာကကင္းေရး၌ ေကာင္းေသာျပည့္စံုျခင္ တရား ၅-ပါး။
(၁) ဥာတိ သမၸဒါ- ေဆြမ်ိဳးတို႕ႏွင့္ျပည့္စံုျခင္း၊
(၂) ေဘာဂ သမၸဒါ- စည္းစိမ္ဥစၥာႏွင့္ျပည့္စံုျခင္း၊
(၃) အေရာဂ် သမၸဒါ- အနာေရာဂါ ကင္းျခင္း၊
(၄) သီလသမၸဒါ- အက်င့္သီလႏွင့္ ျပည့္စံုျခင္း၊
(၅) ဒိ႒ိ သမၸဒါ- အယူဘာသာမွန္ႏွင့္ျပည့္စံုျခင္း။

သမၸဒါတရား ၈-ပါး၊ တနည္း။ ။ အ႒ဂၤုတၱရ ။ပါ။ ၁၀၇။ ႒။ ၁၄၀-၂၃၉တို႕၌
အက်ယ္ရႈပါ။ ယခု မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ ခ်မ္းသာေဘာဂႏွင့္ ျပည့္စံုျခင္း၊ တမလြန္၌ ခ်မ္းသာေၾကာင္းျဖစ္ျခင္း တရားရွစ္ပါး။
(၁) ဥ႒ာန သမၸဒါ- ထၾကြလံု႕လ၀ိရိယႏွင့္ ျပည့္စံုမႈ၊
(၂) အာရကၡ သမၸဒါ- ရၿပီးဥစၥာကိုသိမ္းဆည္းတတ္မႈ၊
(၃) ကလ်ာဏမိတၱတာ- အေပါင္းအသင္း ဆန္႕မႈ၊
(၄) သမ ဇိ၀ိတ တာ- ေခြၽတာေရးတတ္သိလိမ္မာမႈ၊
(၅) သဒၶါသမၸဒါ- သဒၶါႏွင့္ျပည့္စံုမႈ၊
(၆) သီလ သမၸဒါ- သီလႏွင့္ျပည့္စံုမႈ၊
(၇) စာဂ သမၸဒါ- စြန္႕ႀကဲေပးကမ္း တတ္မႈ၊
(၈) ပညာသမၸဒါ- ေနရာတကာ အမွန္သိတတ္မႈ။

သမၹပၸလာပ အဂၤါ ၂-ပါး။ ။ နားေထာင္သူတို႕အား အက်ိဳးမရွိ လုပ္ပ်က္ကိုက္ပ်က္ စကားဖ်င္းအဂၤါ ၂ပါး။
(၁) နိရတၱက ပုရတာ- အနက္မဲ့အက်ိဳးမဲ့ စကားကို ေရွ႕ရႈၪပသူ၏ အျဖစ္၊
(၂) ကထနံ- ယင္းစကားကိုေျပာဆိုျခင္း။(သီတာ၊ ရာမစေသာ ဇာတ္စကားမ်ိဳး)။

သမၹပၸလာပ ကံ၏ မေကာင္းက်ိဳး ၇-ပါး။ ။ အက်ိဳးမဲ့ ၿပိန္ဖ်င္းေသာစကားကို ေျပာဆိုျခင္းေၾကာင့္ ရရွိေသာ မေကာင္းက်ိဳး ျပစ္မ်ား။
(၁) ငရဲ, တိရစၦာန္, ၿပိတၱာဘံု၌ ျဖစ္ရျခင္း၊
(၂) လူအမ်ား၏ အမုန္းကိုခံရျခင္း၊
(၃) မရိုေသ မေလးစားျခင္း၊
(၄) အယုံအၾကည္ ကင္းမဲ့ျခင္း၊
(၅) ပညာ နည္းပါးျခင္း၊
(၆) လာဘ္ နည္းျခင္း၊
(၇) တန္ခိုးအာႏုေဘာ္နည္းျခင္း။

သေမၺာဓိပုဂၢိဳလ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ၎င္း သရုပ္(ေဗာဓိမ်ိဳး ၃-ပါး)၌ရႈပါ။

သေမၻာဂမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ ရဟန္းေတာ္မ်ား ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရး တရားႏွစ္ပါး။
(၁) ပစၥယ သေမၻာဂ- ကိုယ့္ ပစၥည္းကို ေမးကမ္းခ်ီးေျမႇာက္ျခင္းႏွင့္ သူ႕ပစၥည္းကို ခံယူသံုးစြဲျခင္း၊
(၂) ဓမၼ သေမၻာဂ- တရားဓမၼ ေဟာျပေဆြးေႏြး ၾသ၀ါဒ ေပးျခင္း, နည္းယူက်င့္ႀကံျခင္းႏွင့္ ကံႀကီးကံငယ္ အတူျပဳေဆာင္ျခင္းမ်ိဳး။

သမၼတမင္း အျပား မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ကမၻာစဥ္ဆက္တင္ေျမႇာက္ခံ ရတတ္ေသာသမၼတမင္းျမတ္တို႕
၏ေယဘုယ်မ်ိဳး ေလးပါးဟူ၏။
(၁)မႏုႆသမၼတ- မင္းက်င့္တရားအေပါင္းတို႕ျဖင့္ မတိမ္းေစာင္းေအာင္ အုပ္ခ်ဳပ္တတ္သည့္လူသမၼတမင္း၊
(၂) သီဟ သမၼတ- အေျခေလးေခ်ာင္းသားအေပါင္းတို႕တြင္ အရဲရင္႕ဆံုးျဖစ္သည့္ ျခေသၤ့ သမၼတမင္း၊
(၃) ဟံသသမၼတ- ငွက္တိရစၦာန္အေပါင္းတို႕တြင္ စိတ္သေဘာ အေကာင္းဆံုး ျဖစ္သည့္ ဟသၤာ သမၼတမင္း၊
(၄) မစၦ သမၼတ- ငါးအေပါင္းတို႕၏သမၼတ အာနႏၵာငါးမင္းႀကီး။

သမၼပၸဓာန္ ၄-ပါး။ ။ ေကာင္းစြာ အားထုတ္ျခင္း ၀ိရိယ ေလးပါး။
(၁) ဥပၸႏၷ ပါပက ပဟာယ ၀ါယာမ- ျပဳၿပီးေသာ အကုသိုလ္တရားတို႕ကိုဂရုမျပဳ ျပန္လည္၍ မေအာက္ေမ့ဘဲ တခါထဲ ပယ္စြန္႕ထားမႈ၊
(၂) အႏုပၸႏၷ ပါပက အႏုပၸါဒါယ ၀ါယာမ- မျဖစ္ေသးေသာ အကုသလဓမၼကို မျဖစ္ရေအာင္ အားထုတ္မႈ၊
(၃) အႏုပၸႏၷ ကုသလ ဥပၸါဒါယ ၀ါယာမ- မျဖစ္ေပၚေသးေသာ ကုသိုလ္တရားကို ျဖစ္ေအာင္ အားထုတ္မႈ၊
(၄) ဥပၸႏၷ ကုသလ ဥပၸါဒါယ၀ါယာမ- ျဖစ္ၿပီးျပဳျပီးေသာ ကုသိုလ္စုကို အဖန္ဖန္အထပ္ထပ္ ေအာက္ေမ့ပြားမ်ား သတိရေအာင္ အားထုတ္မႈ။

သမၼသနဥာဏ္မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ေတဘူမက ရုပ္နာမ္ဓမၼကို လကၡဏာယာဥ္ ၃-ပါးတင္၍ ဆင္ျခင္သံုးသပ္ေသာ ဥာဏ္၄-ပါး။
(၁) ကလာပ သမၼသန- ခႏၶာ၅-ပါးကို ကာလ ၃-ပါး စသည္ မခြဲျခားဘဲ ရူပံ အနိစၥ ဒုကံၡ အနတၱာ၊ ေ၀ဒနာ စသည္၌လည္း ထို႕အတူ ဆင္ျခင္သံုးသပ္မႈ ဥာဏ္၊
(၂) အဒၶါနသမၼသန- ခႏၶာ ၅-ပါးကို အတိတ္, အနာဂတ္çပစၥဳပၸန္ ဘ၀အားျဖင့္ ခြဲျခားၿပီး
လကၡဏာယဥ္တင္လ်က္ သံုးသပ္ေသာ ဥာဏ္၊
(၃) သႏၲတိ သမၼသန- ရုပ္နာမ္ဓမၼ၌ အပူရုပ္စဥ္, အေအးရုပ္စဥ္,ေန႕ရုပ္စဥ္,ညဥ္႔ရုပ္စဥ္, မိုဃ္းရုပ္စဥ္စသည္ျဖင့္
ရႈမွတ္ ဆင္ျခင္၍ လကၡဏာယာဥ္တင္ေသာဥာဏ္၊
(၄) ခဏသမၼသန- နာမ္ရုပ္ ဓမၼတို႕ကို ခဏသံုးပါးသို႕တင္၍ ဆင္ျခင္သံုးသပ္မႈမ်ိဳး။

သမသီသီ ရဟႏၲာ ၃-မ်ိဳး။ ။ သဂါထာ၀ဂၢသံယုတ္ ။ပါ။ ၁၂၃ ။႒။၁၆၈။
(၁) ဣရိယပထ သမသီသီ ရဟႏၲာ- အရဟတၱဖိုလ္ မရသမွ်သည္ ဣရိယာပုထ္က ငါ,မထ ဟု အဓိ႒ာန္၍ အားထုတ္ေနရာ အရဟတၱဖိုလ္လည္းရ, ဣရိယာပုထ္မွလည္း ထ၊ ရျခင္း, ထျခင္း တၿပိဳင္နက္ျဖစ္ေသာ ရဟႏၲာမ်ိဳး။
(၂) ေရာဂ သမသီသီ ရဟႏၲာ- ဤ စြဲကပ္ႏွိပ္စက္ေနေသာ ေရာဂါမေပ်ာက္ကင္းမီအတြင္း ရဟႏၲာျဖစ္ေအာင္ အားထုတ္မည္ဟု စိတ္ပိုင္းျဖတ္ခါ အားထုတ္ရာ အရဟတၱဖိုလ္လည္းရ, ေရာဂါလည္းေပ်ာက္၊ ရျခင္း, ေပ်ာက္ျခင္း တၿပိဳင္နက္ျဖစ္ေသာရဟႏၲာမ်ိဳး။
(၃) ဇိ၀ိတ သမသီသီ ရဟႏၲာ- ရဟႏၲာလည္းျဖစ္, ဇိ၀ိတိေႁႏၵလည္းခ်ဳပ္၍ပရိနိဗၺာန္ျပဳသြားေသာ ရဟႏၲာမ်ိဳး။

သမၼာဒိ႒ိ ၃-မ်ိဳး။ ။ အယူေကာင္း ဘာသာမွန္ အမ်ိဳးအစား ၃-ပါး။
(၁) ကမၼႆ ကတာ သမၼာဒိ႒ိ- ကံ, ကံ၏ အက်ိဳးေလာက္ကိုသာ သိျမင္ႏိုင္ေသာ အယူေကာင္း အယူမွန္၊
(၂) ၀ိပႆနာ သမၼာဒိ႒ိ- ရုပ္နာမ္ ဓမၼတို႕၌ လကၡဏာယာဥ္ ၃-ပါးတင္၍ သိျမင္ရႈမွတ္ႏိုင္ေသာ အယူမွန္၊
(၃) မဂၢ ဖလ သမၼာဒိ႒ိ- မဂ္ဖိုလ္ အဆင့္အတန္းသို႕ေရာက္ေအာင္ ရႈျမင္ႏိုင္ေသာအယူမွန္။

သမၼာဒိ႒ိမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ဥပရိပဏၰာသ ။ပါ။ ၁၁၆ ။႒။ ၉၂။ ၉၅။
(၁) ၀ိပႆနာ သမၼာဒိ႒ိ၊
(၂) ကမၼႆကတာ သမၼာဒိ႒ိ၊
(၃) မဂၢသမၼာဒိ႒ိ၊
(၄) ဖလ သမၼာဒိ႒ိ၊
(၅) ပစၥေ၀ကၡဏာ သမၼာဒိ႒ိ။

သမၼာဒိ႒ိမ်ိဳး-၄၀၊ တနည္း။ ။ မဂၢင္၈-ပါးကိုတည္၊ သမၼာဒိ႒ိ ၅-ပါးႏွင့္ေျမႇာက္ပြားလွ်င္
သမၼာဒိ႒ိမ်ိဳး-၄၀ ရသည္ဟူ၏။

သမၼာဒိ႒ိ၊ ယူသူ၏၊ ေစာင့္သိ အင္ ၈-ျဖာ။ ။ သမၼာဒိ႒ိ ဘာသာ၌ လာရွိေသာ
အဂၤါရွစ္ပါးကို ဘာသာ၀င္တို႕ ေစာင့္ထိန္း သိရွိထားရမည္ ဟူ၏၊ ၎င္းအဂၤါ ရွစ္ပါးကား (မဂၢင္ ရွစ္ပါး) ပင္တည္း။

သမာဓိဂုဏ္၊ ၆-ပါးစု၊ အကုန္ ထုတ္ျပပါ။ ။ တည္ၾကည္စြာ တင္စားစပ္ဆိုသီကံုးမႈ အလကၤာမ်ိဳးကို ဆိုသည္၊ဤ၌ ၆-ပါးေမး၍ ၆-ပါးသာ ေျဖလိုက္သည္။
(၁) သ ပါဏ သမာဓိဂုဏ္- သက္မဲ့ကို သက္ရွိေလဟန္ တင္စား စပ္ဆိုျခင္းမ်ိဳး၊
ပံု- ေခ်းေသေဌး မီးေသြးငိုတယ္၊ က်ီးေမြးကို ရႈံးတဲ့ မထား၊ ဟူရာ၌ 'မီးေသြးငို'၊ ဦးပုည။
(၂) န ရူပ သမာဓိဂုဏ္- ဆင္းရွိကို ဆင္းမဲ့၌ တင္စား ေရးစပ္ျခင္းမ်ိဳး။
ပံု- မယ္ေတာ္သူႏွင္း၊ မေထြးရင္းကို၊ ေလးစင္းသမုဒ္၊ ဘ၀ႏုပ္မွ၊ ကယ္ထုတ္ေဆာင္ယူ၊ ဟူရာ၌
အဆင္းရွိေသာ သမုဒၵရာကို အဆင္းမဲ့ ဘ၀ႏွင့္ တင္စားထားသည္၊ ေဂါတမ အပဒါန္။
(၃) နိ ရသ သမာဓိဂုဏ္- အရသာရွိသည္ကို အရသာမဲ့၌ တင္စားစပ္ဆိုထားျခင္းမ်ိဳး။
ပံု- ေမႊးထံုန႔ံသာ၊ ေအးေမတၱာဟု၊ ရသာယန၊ ခ်ိဳျမဆိမ့္ဆိမ့္၊ ဟူရာ၌ ဒူးရင္းၾသဇာမွသာ
ခ်ိဳဆိမ့္ေသာအရသာရေကာင္းပါလ်က္ မရေကာင္းေသာေမတၱာတရား၌ တင္စားထားပံုကို သိေလ။
(၄) အျဒ၀ သမာဓိဂုဏ္- အရည္သေဘာကို အရည္မဟုတ္ရာ၌တင္စားျခင္းမ်ိဳး။
ပံု- ပညာရွင္ႏို႕၊ ေသာက္စို႕မကုန္၊ ဆရာ႕ဂုဏ္၊ ဟူရာ၌ ေသာက္၍ ရေကာင္းသည့္ ႏို႕ရည္ကို မရေကာင္းေသာ ပညာ၌တင္စားထားသည္။
(၅) အ ကတၱဳ သမာဓိဂုဏ္- လူစေသာ ကတၱားသေဘာကို ကတၱားမဲ့ေသာ အရာ၌ တင္စားစပ္ဆိုျခင္းမ်ိဳး။
ပံု- မာရ္စစ္၏ ပစ္ခတ္ေသာ လက္နက္အားလံုးသည္ ဘုရားထံေမွာက္ ေရာက္ေသာအခါ
ရွက္ေၾကာက္ရိုေသၾကကာ အသြားတံုးၿပီး ပန္းကံုး ပန္းဆိုင္းမ်ားအသြင္ျဖင့္ ဦးတင္ပူေဇာ္ၾကကုန္၏ ဟူရာ၌
လူစသည္တို႕သာ ရေကာင္းေသာ ရွက္ေၾကာက္ ရိုေသ, ဦးတင္မႈ ကတၱား၏သေဘာကို ကတၱားမဟုတ္သည့္
လက္နက္၌ တင္စားထားသည္။
(၆) အ သရီရ သမာဓိဂုဏ္- အထည္ကိုယ္ျဒဗ္ရွိမွ ရေကာင္းေသာအရာကို မရေကာင္းေသာအရာ၌
တင္စားစပ္ဆိုျခင္းမ်ိဳး။ ပံု- သံသရာစက္၊ ကန္႕အကြက္ကို၊ ခုတ္ဖ်က္ခ်ိဳးျဖတ္၊ မဂ္ဥာဏ္ျမတ္ျဖင့္၊ ဟူရာ၌
ျဒပ္ရွိမွ ရေကာင္းသည့္ ခုတ္, ဖ်က္, ခ်ိဳး, ျဖတ္, မႈတို႕ကို ျဒပ္မရွိေသာ သံသရာစက္၌ တင္စားထားသည္။
မွတ္ခ်က္။ ။ ဤ ၆-ပါးကား နည္းရရံုမွ်သာျဖစ္၏၊ ထိုထက္ပို၍လည္း သင့္သလို ထုတ္ႏိုင္ေသးသည္။

သမာဓိျဖစ္ေၾကာင္း ၁၁-ပါး။ ။ မူရင္း ၀ိသုဒၶိမဂ္ အ႒ကထာႏွင့္
အျခားအ႒ကထာတို႕မွာ ရႈေလ၊ ဤ၌ဆရာေတာ္ ဦးဗုဒ္၏ ေဆာင္ပုဒ္လကၤာကို မူတည္၍ ျပသြားမည္။
(၁) ၀တၳဳစင္ေစ- ပစၥည္း ၄-ပါးစေသာ၀တၳဳမ်ား စင္ၾကယ္သန္႕ရွင္း အျပစ္ကင္းရျခင္း၊
(၂) ဣေႁႏၵမွ်စြာ- သဒၵါႏွင့္ ပညာç ၀ိရိယႏွင့္ သမာဓိကို မွ်တေစရျခင္း၊
(၃) လိမၼာ နိမိတၱ- ကသိုဏ္းနိမိတ္တို႕ကို ယူရာ၌ လိမၼာရျခင္း၊
(၄) ပဂၢဟ- ၀ီရိယေလ်ာ့ျခင္း စသည္ျဖစ္ေသာအခါဓမၼ၀ိစယ, ၀ီရိယ, ပီတိသေမၺာဇၩင္ တရားတို႕ျဖင့္
စိတ္ကိုခ်ီးေျမႇာက္ ေပးရျခင္း၊
(၅) နိဂၢဟံ- ၀ီရိယလြန္၍ စိတ္ပ်ံ႕လြင့္ေသာအခါ ပႆဒၶိ, သမာဓိ, ဥေပကၡာ သေမၺာဇၩင္တရားတို႕ျဖင့္
စိတ္ကို ႏွိမ္ေပးရျခင္း၊
(၆) သမၸဟံသာ- ပညာေယာဂနည္းပါး၍ ၿငိမ္သက္ေသာ သုခကို မရျခင္းေၾကာင့္ စိတ္မႏွစ္သက္ေသာအခါ
သံေ၀ဂ၀တၳဳ ရွစ္ပါးကိုဆင္ျခင္၍၎င္း၊ ရတနာသံုးပါးဂုဏ္ကို ေအာက္ေမ့၍၎င္း၊ စိတ္ကို ရႊင္ေစရျခင္း၊
(၇) ဥေပကၡယႏွင့္- ေလ်ာ့ျခင္း, လြန္ျခင္းကင္း၍ တပါးအာရံု၌ ေၾကာင့္ၾကမျပဳ မိမိရႈၿမဲတိုင္း အာရံု၌သာ
အညီအၫြတ္ ရႈ၍ေနရျခင္း၊
(၈) ပ်ံ႕လြင့္သူၾကဥ္- စိတ္ပ်ံ႕လြင့္သူကို ၾကဥ္ေရွာင္ရျခင္း၊
(၉) တည္ၾကည္ယွဥ္မွ- တည္ၾကည္သူကို မွီ၀ဲယွဥ္ကပ္ရျခင္း၊
(၁၀) စ်ာန၀ိေမာက္- စ်ာန္၀ိေမာကၡကို ဆင္ျခင္ရျခင္း၊
(၁၁) ဓိမုတ္ ေလွာင္သည္၊ ပြင့္ေျမာက္ ဓိတိ၊ ဆယ့္တစ္တည္း။
သမာဓိကို ျဖစ္ေစရန္ ၫြတ္, ကိုင္း, ရႈိင္း, ၀ွမ္းေသာႀကိဳးစားစိတ္ ရွိရျခင္း။

သမာဓိ၏ ရန္သူႀကီး ၄-ပါး။ ။ သမာဓိ၏ ရန္သူတို႕ကား မ်ားစြာရွိၾက၏၊ သို႕ေသာ္ ဤ၄-ပါးကားနီးစပ္၍ ထင္ရွားသည္ ဟူ၏။
(၁) ထိန- ကုသိုလ္မႈ၌ စိတ္ဓာတ္၏ ေလ်ာ့ပါးျခင္း၊ စိတ္မ၀င္စားျခင္း၊ မခံ့ျခင္းသေဘာ၊
(၂) မိဒၶ- ငိုက္မ်ဥ္းျခင္း၊
(၃) ဥဒၶစၥ- စိတ္၏ ကုသိုလ္ထဲမွ အာရံုတပါးသို႕ေရာက္ေရာက္သြားျခင္း၊ ပ်ံ႕လြင့္တုန္လႈပ္ျခင္းသေဘာ၊
(၄) မိစၦာ၀ိတက္- ကမၼ႒ာန္း အာရံုမွတပါးသို႕ ၾကာျမင့္စြာ ေရာက္သြား ႀကံစည္ေတြးေတာေနမႈမ်ား။

သမာဓိ ႀကီးထြားေၾကာင္း ၆-ပါး။ ။ တရားထူး တရားျမတ္ ရလြယ္ေၾကာင္း၆-ပါး ဟူ၏၊ ေယာဂီမ်ားအတြက္ သိမွတ္စရာ။ ပဋိသမၻိဒါမဂ္ ။ပါ။ ၄၇။႒။ ပ-အုပ္။ ၂၁၇။
(၁) စိတၱ ဖာသု-စိတ္ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၂) သရီရဖာသု-ကိုယ္ခ်မ္းသာျခင္း၊
(၃) အာဟာရ ဖာသု- မိမိလိုရာကို စားရျခင္း၊
(၄) ေသနာသန ဖာသု- ေက်ာင္းçေနရာ သန္႕ရွင္း ေကာင္းမြန္ျခင္း၊
(၅) ပုဂၢလ ဖာသု- သီတင္းသံုးေဖာ္ သင့္တင့္ညီၫြတ္ျခင္း။

သမာဓိမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။
(၁) သမထ သမာဓိ- ပညတ္အာရံု ျဖစ္ေသာကသိုဏ္း, အသုဘ, စသည့္ သမထ ဘာ၀နာ အာရံုထဲ၌ စြဲၿမဲေနမႈစ်ာန္သေဘာမ်ား၊
(၂) ခဏိက သမာဓိ- ရုပ္, နာမ္, ဓမၼတို႕၏ ခဏမစဲတသဲသဲျဖစ္ေပၚေနမႈ ပရမတ္အာရံုထဲ၌ ဥဒယ,၀ယဥာဏ္အျမင္ စင္ၾကယ္ေနမႈ သေဘာတရားမ်ား။

သမာဓိမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။
(၁) သုညတ သမာဓိ၊
(၂) အနိမိတၱ သမာဓိ၊
(၃) အပၸဏိဟိတ သမာဓိ၊
၎င္းတို႕၏ အဓိပၸါယ္အက်ယ္ကို (၀ိေမာကၡမ်ိဳး ၃-ပါး)၌ ရႈပါ။

သမာဓိ မ်ိဳး ၃-ပါး၊ တနည္း။ ။
စိတ္ဓာတ္ တည္ၾကည္မႈ ႏု, လတ္, ႀကီး, မ်ိဳး ၃-ပါး ဟူ၏။
(၁) ပရိကမၼ သမာဓိ- ကမၼ႒ာန္း၌ ေရွးဦး စတင္အာရံုယူ၍ စီးျဖန္းမႈ သမာဓိ ႏု၊
(၂) ဥပစာရ သမာဓိ- မူလကမၼ႒ာန္းနိမိတ္အာရံုသည္ စိတ္မေနာထဲ၌ စြဲေနၿပီျဖစ္၍ တည္ၿမဲေသာ သမာဓိလတ္၊
(၃) အပၸနာသမာဓိ- အထြတ္ အထိပ္သို႕ ေရာက္ေသာ စ်ာန္ သမာဓိ ႀကီး။

သမာပတ္ အျပား မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။
(၁) စ်ာနသမာပတ္- စ်ာနသုခကို၀င္စား၍ ေနျခင္း၊
(၂) ဖလသမာပတ္- ဖိုလ္စိတ္ျဖင့္ နိဗၺာန္ကို အာရံုျပဳကာ ခ်မ္းသာစြာ ေနျခင္း၊
(၃) နိေရာဓသမာပတ္- စိတ္, ေစတသိက္, စိတၱဇရုပ္တို႕ကို ျဖစ္ခြင့္မေပးဘဲ ခ်မ္းသာဆံုးေနျခင္း။

သမာပတ္ျပား မ်ိဳး ၈-ပါး။ ။
အျမတ္သို႕ ေရာက္ေသာ တရားရွစ္ပါး၊ အဂၤုတၱရပါဠိေတာ္ န၀က။
(၁) ပဌမစ်ာန္- ေရွးဦးစြာ ရရွိေသာ စ်ာန္၊
(၂) ဒုတိယစ်ာန္- ၂-ႀကိမ္ေျမာက္ တိုးတက္ရရွိေသာ စ်ာန္၊
(၃) တတိယစ်ာန္- ၃-ႀကိမ္ေျမာက္ တိုးတက္ရရွိေသာ စ်ာန္၊
(၄) စတုတၳစ်ာန္- ၄-ႀကိမ္ေျမာက္ တိုးတက္ရရွိေသာ စ်ာန္၊
(၅) အာကာသာနဥၥာယတန စ်ာန္- ေကာင္းကင္ပညတ္ကိုအာရံုျပဳ၍ ျဖစ္ေသာ စ်ာန္၊
(၆) ၀ိညာဏဥၥာယတနစ်ာန္- 'အာကာသာနဥၥယတန'ေခၚ မဟဂၢဳတ္၀ိညာဥ္ကို အဆံုးမရွိဟုႏွလံုးသြင္း၍ ျဖစ္ေပၚေသာစ်ာန္၊
(၇) အာကိဥၥညာယတနစ်ာန္- နထၳိေဘာပညတ္ကို အာရံုျပဳ၍ျဖစ္ေသာ စ်ာန္၊
(၈) ေန၀သညာ နာသညာယတနစ်ာန္- ရုန္႕ရင္းေသာ သညာမရွိ၊ သိမ္ေမြ႕ေသာ သညာမွ်သာရွိေသာစ်ာန္။

သမာပတ္ျပား၊ မ်ိဳး ၉-ပါး။ ။ အထက္ပါသမာပတ္ရွစ္ပါး၌ ရူပစ်ာန္ ၄-ပါးကို ပဥၥက
နည္းျဖင့္ ငါးပါးပြားယူလ်က္ အရူပစ်ာန္ေလးပါးႏွင့္ေပါင္းေသာ္ သမာပတ္မ်ိဳး ၉-ပါး ျဖစ္၏။

သမၼာသကၤပၸမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ေကာင္းေသာ ႀကံစည္ျခင္း ၃-ပါး။
(၁) ေနကၡမ သကၤပၸ- ကာမဂုဏ္တရားတို႕မွ ထြက္ေျမာက္မႈကို ႀကံစည္စိတ္ကူးျခင္း၊
(၂) အဗ်ာပါဒ သကၤပၸ- သတၱ၀ါမ်ားအား က်န္းမာေရး ခ်မ္းသာေရး ေဘးရန္ကင္းေရးတို႕ အတြက္ႀကံစည္ စိတ္ကူးျခင္း၊
(၃) အ၀ိဟႎသာ သကၤပၸ- ဆင္းရဲဒုကၡ ေရာက္ေနေသာ သတၱ၀ါမ်ားအား သနားေသာစိတ္ျဖင့္ ကယ္ဆယ္ျမႇင့္တင္ေရးတို႕ကို ႀကံစည္ စိတ္ကူးျခင္း။

သမၼာ သေမၺာဓိမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို (ေဗာဓိ ၅-ပါး) ဟူေသာသုေတသန၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။

သမားႀကီး ၄-မ်ိဳး။ ။ ေဆးဆရာႀကီးမ်ိဳး ၄-ပါး။
(၁) ဓာတ္သမား- သစ္ျမစ္, ဥ, ဖု, ရြက္, ၫြန္႕, ဖူး, ပြင့္, ကင္း, သီး, သား, ငါးတို႕ျဖင့္ သူနာအားေလ်ာ္စြာ
ေကြၽးေမြးေပးကုေသာ ေဆးဆရာမ်ိဳး၊
(၂) နကၡတ္ သမား- ရာသီ, နကၡတ္, ေန, လ,တို႕၏ အသြားအလာကို တြက္ခ်က္ စစ္ေဆးလ်က္
နကၡတ္ႀကိဳက္စာကိုသာ ေပးေကြၽး၍ ကုေသာ ေဆးဆရာမ်ိဳး၊
(၃) ပိေ႑ာသမား- ဗိေႏၶာသမား- သစ္ျမစ္, ဥ, ဖု, ရြက္, ပြင့္, ကင္း, သီး, တို႕၏ အေပါင္းကိုစုေဆာင္းေထာင္းထု
အမႈန္႕ျပဳ၍ ေပးကုေသာ ေဆးဆရာမ်ိဳး၊
(၄) ဟူးရားသမား- သူနာ၏ ေမြးသကၠရာဇ္ ႏွစ္ လ ရက္ေန႕ အခ်ိန္တို႕ကို ေဗဒင္တြက္လ်က္ ယၾတာေခ်ျခင္း,
သက္ေစ့ ထီး, မီး, ပန္း, ေရခ်မ္း, လႉဒါန္းေစျခင္း, နံသင့္အသားသံုးေခ်ာင္းကို တံတားခင္းေစျခင္း, ေညာင္ေထာက္ျခင္း,
စသည္ျဖင့္ ကုေသာဆရာမ်ိဳး။

သမားေတာ္ႀကီး ဂုဏ္အဂၤါ ၃-ပါး။ ။ သမားေတာ္တို႕၌ အၿမဲရွိထားရမည့္ဂုဏ္အဂၤါ ၃-ပါး။
(၁) ပ႑ိတဂုဏ္ - အနာေရာဂါျဖစ္ေၾကာင္းလကၡဏာရာသီ ဥတု ရတုစသည္ကို ပိုင္ႏိုင္စြာ သိရွိနားလည္ လိမ္မာျခင္း၊
(၂) ဒကၡဂုဏ္- ေရာဂါႏွင့္ သင့္ေလ်ာ္ေလ်ာက္ပတ္ ေပ်ာက္ကင္းေစတတ္ေသာေဆး၀ါဓာတ္စာတို႕ကို သိရွိနားလည္၍ တတ္သိသည့္အတိုင္း မဆိုင္းမတြကုသေပး ႏိုင္ေသာ အစြမ္း သတၱိဂုဏ္ ရွိျခင္း၊
(၃) အနာ လ သဂုဏ္- ေန႕ညဥ္႔မဟူ ပင့္ေဆာင္ေခၚယူသူတို႕ႏွင့္ အတူ လိုက္သြားႏိုင္ျခင္း၊
ပကတိေသာ ထၾကြလံု႕လ ၀ီရိယရွိမႈ ဂုဏ္။

သမားေတာ္ႀကီး ဂုဏ္အဂၤါ ၅-ပါး၊ တနည္း။ ။
(၁) ေ၀ဒ ပ႑ိတ- ရာသီနကၡတ္ သက္ျဖတ္ ေဗဒင္တို႕၌ တတ္သိနားလည္ လိမ္မာကြၽမ္းက်င္ျခင္း၊
(၂) ဘိသကၠ ေဆက- ေဆးေပး ေဆးကုမႈ၌ ကြၽမ္းက်င္ျခင္း၊
(၃) နာနာသတၳ ဒကၡ- ေဆးက်မ္း အရပ္ရပ္ ထိုထိုက်မ္းေကာင္း က်မ္းျမတ္တို႕၌ တတ္သိလိမ္မာျခင္း၊
(၄) ဥပဓိ သမၸတၱိ-ၾကည္ၫိုအားကိုးဘြယ္တင့္တယ္ခံ့ညားေသာ ရုပ္အဆင္း သ႑န္ႏွင့္ျပည့္စံုျခင္း၊
(၅) ျဗဟၼ စာရီ-ျဗဟၼစိုရ္တရား ေလးပါးႏွင့္ ျပည့္စံု လံုၿခံဳသူျဖစ္ျခင္း။

သမု႒ာန္မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ကမေလာကႀကီး ျဖစ္ပ်က္မႈ၏ မူရင္းအေၾကာင္းတရားႀကီး ေလးပါး ဟူ၏၊ 'ကမၸသမု႒ာန, စိတၱသမု႒ာန, ဥတုသမု႒ာန, အာဟာရသမု႒ာန'၊ ၎င္းတို႕၏ အနက္အဓိပၸါယ္ကို (အေၾကာင္းတရားႀကီး ၄-ပါး)၌ ျပခဲ့ၿပီ။

သမုဒယသစၥာ၏ အနက္သေဘာ ၄-ခ်က္။ ။ ၎င္း သရုပ္ကို (သစၥာအနက္ ၁၆-ခ်က္)၌ ျပခဲ့ၿပီ။

သမုဒၵရာႀကီး ၄-စင္း။ ။ အံ့ဘြယ္ရွစ္ျဖာတို႕ႏွင့္ ျပည့္စံု၍ ငါး, မကရ္း, မိေက်ာင္းစသည္
တို႕၏ ႏွစ္သက္ရႊင္လန္းျခင္းကို ျဖစ္ေစတတ္ေသာ ဆားငန္ေရျပင္ႀကီး ၄-မ်ိဳး၊၎င္းသည္ အေရွ႕သမုဒၵရာ၊ အေနာက္ သမုဒၵရာ၊ ေတာင္သမုဒၵရာ၊ ေျမာက္သမုဒၵရာအားျဖင့္ ၄-ပါးရွိေလသည္၊ ထို႕ေၾကာင့္ သတပဒိကပုစၦာ၀ိသဇၨနာက်မ္း၌-
ေမး။ သမုဒ္ကယ္တဲ့ ေလးတန္၊ ရွစ္ေသာင္း သခၤ်ာႏွင့္၊ ယူဇနာေလးေထာင္ေဆာင္း၊ နက္ေၾကာင္း အမွန္။
မိန္႕ဆိုဟန္၊ က်မ္းဂန္အရွိ၊ ဘယ္ဆီတြင္ ဘယ္လိုကြက္လို႕၊ နက္ေလမသိ။
ေျဖ။ သမုဒ္ကယ္တဲ့ ေလးတန္၊ ရွစ္ေသာင္း သခၤ်ာႏွင့္၊ ယူဇနာေလးေထာင္ေဆာင္း၊ နက္ေၾကာင္းအမွန္။
မိန္႕ဆိုဟန္၊ က်မ္းဂန္အရွိ၊ ေရႊျမင္းမိုရ္ေတာင္ ေျခရင္းမွာ၊ နက္ျခင္းကို သိ။

သမုဒၵရာ၏ အံ့ဘြယ္ ၈-ျဖာ။ ။ ၎င္းသရုပ္ (အံ့ဘြယ္ ၈-ျဖာ သမုဒၵရာ)၌ရႈပါ။

သမုဒၵရာႀကီး ၅-စင္း။ ။ ပထ၀ီ၀င္အရ ကမၻာ႔သမုဒၵရာႀကီး(Ocean) ၅-စင္း။
(၁) ပစိဖိတ္ သမုဒၵရာဏ Pacific (155,557,000 sq km)
(၂) အာတစ္ သမုဒၵရာ Arctic (14,056,000 sq km)
(၃) အတၱလန္တိတ္သမုဒၵရာ Atlantic (76,762,000 sq km)
(၄) ေတာင္ပိုင္းသမုဒၵရာ Southern (20,327,000 sq km)
(၅) အိႏၵိယ သမုဒၵရာ Indian (68,556,000 sq km) ။

သမုဒၵရာႀကီး ၇-စင္း၊ တနည္း။ ။ သရတၱ သဂၤဟ အ႒ကထာ။
(၁) နရမာလိ သမုဒၵရာ- ၀ဇိရ စိန္ရတနာတို႕ျဖင့္ ျပန္႕ေျပာလ်က္ စိန္ေရာင္ေတာက္ကာ ထက္ေသာ ႏွာေခါင္း
လူ႕ကိုယ္ႏွင့္ တူေသာငါးအေပါင္းတို႕ ေပ်ာ္ျမဴး၍ ေန၏၊
(၂) အဂၢိ မာလိ သမုဒၵရာ- မ်ားစြာေသာ ေရႊတို႕ျဖင့္ ျပန္႕ေျပာလ်က္ ေရႊ၏ အေရာင္တို႕ေၾကာင့္ မီးေရာင္ကဲ့သို႕
ေျပာင္ေျပာင္ေတာက္၍ ေန၏၊
(၃) ဒဓိ မာလိ သမုဒၵရာ- မ်ားစြာေသာ ေငြထုေငြေရာင္တို႕ေၾကာင့္ ႏို႕ရည္ႏို႕ဓမ္းကဲ့သို႕ ျဖဴေဖြးေတာက္ေျပာင္၍ ေန၏၊
(၄) ကုသမာလိ သမုဒၵရာ- ေပါမ်ားေသာ ပတၱျမားၫိုတို႕၏ ေရာင္ျခည္တို႕ေၾကာင့္ စိမ္းၫိုေသာ သမန္းျမက္ခင္းႀကီးကဲ့သို႕ ရွိ၏၊
(၅) နဠ မာလိသမုဒၵရာ- မ်ားစြာေသာ ေက်ာက္မ်က္ရြဲေခၚ ေက်ာက္စိမ္းရတနာတို႕၏ ေရာင္ျခည္တို႕ေၾကာင့္ ၀ါးေတာ က်ဴေတာႀကီးကဲ့သို႕ရွိ၏၊
(၆) နာမာလိသမုဒၵရာ- ျပန္႕ေျပာ ေပါမ်ားေသာ သႏၲာရွိေသာေၾကာင့္ ရဲရဲနီေသာအဆင္းရွိ၏၊
(၇) ဗလ၀ါ မုကၡ သမုဒၵရာ- အ၀ီစိငရဲႀကီး၏ တံခါးႏွင့္ဆက္စပ္လ်က္ရွိ၏၊ ထို႕ေၾကာင့္ ရံခါ ငရဲတံခါး ပြင့္လတ္ေသာ္- ငရဲမီးလွ်ံသည္ ထြက္၍ ေၾကာက္မက္ဖြယ္ေသာ ၀ဲၾသဃႀကီးကို ျဖစ္ေစလ်က္ျပင္းစြာေသာ အသံတို႕ျဖင့္ ျမည္ဟီး၍ ေန၏။

သမိုင္းႀကီး ၄-ပါး။ ။ ကေ၀သာရက်မ္း ပေယာဂ ေဆးတို႕ကို ျပေသာအခဏ္း၌ သမိုင္းႀကီး ၄-ပါး၊ တပါးလွ်င္ အမ်ိဳး ၃၀-စိ၊ သမိုင္းႀကီး ၄-ပါး ဟူေသာ္ကား။
(၁) ႀကီးေပါင္းပြင့္ သမိုင္း၊
(၂) ပ်ားတံ သမိုင္း၊
(၃) အထက္ေကာင္းကင္ ပိုးအိမ္ သမိုင္း၊
(၄) ေအာက္ေကာင္းကင္ ပိုးအိမ္ သမိုင္း ဟု ပါရွိေလသည္၊
၎င္း ၄-ပါးကို စုေပါင္းက သမိုင္းေပါင္းေဆးျဖစ္၏၊ ပေယာဂႏိုင္သည္ မွတ္။

သရ ၈-လံုး၊ ပါဠိသံုး၊ ေရးထံုး သဒၵါစဥ္။ ။ ျမန္မာပါဠိဘာသာလာ ဗ်ည္း၏မွီရာ 'သရ'ရွစ္လံုး၊
အ, အာ, ဣ, ဤ, ဥ, ဥဳ, ဧ, ၾသ။

သရ ၁၁-လံုး၊ ျမန္မာ့သံုး၊ ေရးထံုး ေရွးအစဥ္။ ။ ၎င္းအေျဖ (ျမန္မာသရ၊ ေရးထံုးျပ၊ မွတ္ၾက ၁၁-လံုး)ဟူေသာ သုေတသန၌ ျပခဲ့ၿပီ။

သရက္ ၄-မ်ိဳးႏွင့္၊ ပုဂၢိဳလ္ ၄-စား။ ။ စတုကဂၤုတၱရ။ပါ။ ၄၁၂ ။႒။ ၃၂၆-၌အက်ယ္ရႈ။
သရက္ ၄-မ်ိဳးႏွင့္ ပုဂၢိဳလ္ေလးစားကို ဥပမာထား၍ ေဟာျပခ်က္မ်ား။
(၁) အာေမာပကၠ၀ဏၰီ- မွည့္ေသာအဆင္းအေရာင္ရွိ၍အတြင္း၌စိမ္းေသာသရက္မ်ိဳးကဲ့သို႕၊
အေနအထိုင္ အသြင္အျပင္ ၾကည္ၫိုဘြယ္ ဣေႁႏၵရွိလ်က္ ကိုယ္တြင္း၌ တရားမရွိေသာ အေယာင္ေဆာင္ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳး။
(၂) ပေကၠာ အာမ ၀ဏၰီ- စိမ္းေသာ အဆင္းအေရာင္ရွိလ်က္ မွည့္ေနေသာသရက္မ်ိဳးကဲ့သို႕၊
အသြင္အျပင္ ၾကည္ၫိုဘြယ္ ဣေႁႏၵမရွိေသာ္လည္း ကိုယ္တြင္း၌ တရားရွိေသာ ပုဂၢိဳလ္။
(၃) အာေမာ အာမ ၀ဏၰီ- စိမ္းေရာင္ရွိလ်က္ စိမ္းေနေသာ သရက္မ်ိဳးကဲ့သို႕၊
အသြင္အျပင္ ၾကည္ၫိုဘြယ္ ဣေႁႏၵမရွိ၊ ကိုယ္တြင္း၌လည္း တရားမရွိေသာ ပုဂၢိဳလ္။
(၄) ပေကၠာ ပကၠ ၀ဏၰီ- မွည့္ေရာင္ရွိလ်က္ မွည့္ေနေသာ သရက္မ်ိဳးတို႕ကဲ့သို႕၊ အသြင္အျပင္ ၾကည္ၫိုဘြယ္ဣေႁႏၵရွိ၍ ကိုယ္တြင္း၌လည္း တရားရွိေသာ ပုဂၢိဳလ္ထူး၊ ဤသို႕ ပုဂၢိဳလ္ေလးပါးကို သိရာ၏။

သရက္မ်ိဳး အျပား ၃၁-ပါး။ ။ ျမန္မာျပည္၌ ထင္ရွားေသာ သရက္ပင္ သရက္သီးမ်ိဳး
မ်ား။
(၁) ေအာင္ဒင္သရက္၊ (၂) ေအာင္းသရက္နီ၊ (၃) ေအာင္းသရက္ျဖဴ၊ (၄) အဂၤူသရက္၊
(၅) ေက်းေကြးသရက္၊ (၆) ေဂါင္းခ်ိဳးသရက္၊ (၇) ဆင္ေဂါင္းသရက္၊ (၈) ဆင္နင္းသရက္၊
(၉) ဆင္မံုးသရက္၊ (၁၀) စိမ္းစားသရက္၊ (၁၁) ေတာစာသရက္၊ (၁၂) နဲ႕တဲ့သရက္၊
(၁၃) ပန္းဆြဲသရက္၊ (၁၄) ပလူသရက္၊ (၁၅) မဂို(သီဟိုဠ္) သရက္၊ (၁၆) မေနာ္ႏြယ္သရက္၊
(၁၇) မခ်စ္စုသရက္၊ (၁၈) မႏၲေလးရင္ခြဲသရက္၊ (၁၉) မႏၲေလးနဲ႕ တဲ့သရက္၊ (၂၀) ေမ်ာက္ေခါင္းသရက္၊
(၂၁) ေရႊကေတာ သရက္၊ (၂၂) ေရႊ၀ါသရက္၊ (၂၃) ေလာက္စာသရက္၊ (၂၄) ဘဂၤလားသရက္၊
(၂၅) ၀ါဆိုသရက္၊ (၂၆) ထိပ္ေပါက္သရက္၊ (၂၇)သၾကားသရက္၊ (၂၈) သရက္ျဖဴေခၚႏို႕ဆီသရက္၊
(၂၉) သံုးလံုးတေတာင္သရက္၊ (၃၀) ေရနံသရက္-ေရနံေစာ္နံသည္၊ (၃၁) ဓားေမာက္ရိုးသရက္၊
ေကာက္ေကာက္ ပံုသ႑န္ရွိသည္၊
ယခုေခတ္သစ္ကာလ၌ မ်ိဳးေပါင္းမ်ားစြာကို စိုက္ပ်ိဳးေရးဌာနမွ စပ္ဖက္လ်က္ရွိေနေသး၏။

သရဏဂုဏ္မ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ 'ဒု၀ိဓံ ဟိ သရဏဂမနံ ေလာကုတၱရံ ေလာကိယဥၥ'ဟူေသာ ပါဌ္အရ ျဖစ္သည္။
(၁) ေလာကီသရဏဂုဏ္- ရတနာသံုးပါး၏ဂုဏ္ကို အာရံုၪပ၍ ေဆာက္တည္ေသာ ပုထုဇဥ္တို႕ သရဏဂုဏ္၊
(၂) ေလာကုတၱရာ သရဏဂုဏ္- အရိယာပုဂၢိဳလ္တို႕ မဂ္၏ ခဏ၌ နိဗၺာန္ကို အာရံုျပဳ၍ ေရာက္ေသာ သရဏဂုဏ္။

သရဏဂုဏ္ ၂-ပါး၊ တနည္း။ ။ သံဃာေတာ္ မေပၚမီ ေဆာက္တည္ျခင္းႏွင့္ သံဃာေတာ္ေပၚၿပီးမွ ေဆာက္တည္ျခင္း မွ်သာ ျခားနားသည္။
(၁) ေဒြ၀ါစိက သရဏဂုဏ္- ဗုဒၥံ သရဏံ ဂစၦာမိ၊ ဓမၼံ သရဏံ ဂစၦာမိ၊ (တပုႆ, ဘလ’ိက တို႕လို။)
(၂) ေတ၀ါစိက သရဏဂုဏ္- ဗုဒၶံ သရဏံဂစၦာမိ၊ ဓမၼံ သရဏံ ဂစၦာမိ၊ သံဃံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ (အဇာတသတ္မင္းတို႕လို။)

သရဏဂုဏ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။
ဘုရား, တရား, သံဃာ, ဤသံုးျဖာကိုပင္ အၿမဲမျပတ္ ေအာက္ေမ့ ကိုးကြယ္ေလးစား အပ္ေသာေၾကာင့္ သရဏဂုဏ္၃-ပါးဟု ေခၚ၏။
(၁) ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ- ဘုရားကို ယံုၾကည္ဆည္းကပ္ပါ၏။
(၂) ဓမၼံ သရဏံဂစၦာမိ- တရားကို က်င့္ပါ၏။
(၃) သံဃံ သရဏံ ဂစၦာမိ- သံဃာကို ယံုၾကည္ဆည္းကပ္ပါ၏။

သရဏဂုဏ္မ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ရတနာသံုးပါးအား ဆည္းကပ္ ကိုးကြယ္ျခင္းေလးပါး။
(၁) အတၱသႏၷိယ်ာတန သရဏဂုဏ္- အဇၨ အာဒႎ ကတြာ အဟံ အတၱာနံ ဗုဒၶႆ နိယ်ာေတမိ၊
ဓမၼႆ နိယ်ာေတမိ၊ သံဃႆနိယ်ာေတမိ၊
ရတနာသံုးပါးတို႕အား သံသရာ၀ဋ္မွ ထြက္ေျမာက္ရန္ အတြက္မိမိခႏၶာ အတၱေဘာကို
စြန္႕လႊတ္အပ္ႏွင္း၍ ကိုးကြယ္ဆည္းကပ္ျခင္း။
(၂) တပၸရာယန သရဏဂုဏ္- အဇၨ အာဒႎ ကတြာ အဟံ ဗုဒၶႆ ပရာယ ေနာ၊
ဓမၼႆ ပရာယေနာ၊ သံဃႆ ပရာယေနာ။
ယေန႕ကစ၍ငါသည္ ရတနာသံုးပါးသာလွ်င္ လည္းေလ်ာင္းရာရွိ၏ဟု စိတ္မွာႀကံ၍
ဤသို႕ ကြၽႏု္ပ္ကို မွတ္ကုန္ေလာ့ဟု ေလ်ာက္ထား ေဆာက္တည္ျခင္း။
(၃) သိႆဘာ၀ုပ ဂမန သရဏဂုဏ္- အဇၨ အာဒႎ ကတြာ အဟံ ဗုဒၶႆ အေႏၲ၀ါသိေကာ၊
ဓမၼႆ အေႏၲ၀ါသိေကာ၊ သံဃႆ အေႏၲ၀ါသိေကာ။
ယေန႕ကစ၍ ငါသည္ ရတနာသံုးပါး၏ တပည့္သားတည္းဟု တပည့္အျဖစ္ေလွ်ာက္ထား ေဆာက္တည္ျခင္း။
(၄) ပဏိပါတ သရဏဂုဏ္- အဇၨ အာဒႎ ကတြာ အဟံ ဗုဒၶႆ အဘိ၀ါဒနံ ပစၥဳပၸ႒ာနံ အဥၨလီ ကမၼံ
သာမိစိကမၼံ ကေရာမိ။ ဓမၼႆ (လ) ကေရာမိ။ သံဃႆ (လ) ကေရာမိ။
ယေန႕ကစ၍ ငါ့ကို ရတနာသံုးပါးတို႕အား ရွိခိုးျခင္း လက္အုပ္ခ်ီျခင္း ခရီးဦးႀကိဳျခင္း လြန္စြာအရိုအေသ ျပဳျခင္း
ရွိေသာ သူဟု မွတ္ထင္ေတာ္မူပါဟု ေလွ်ာက္ထား၍ ကိုးကြယ္ဆည္းကပ္ျခင္း။

သရဏဂံု ၃၀။ ။ သရဏဂုဏ္ ေဆာက္တည္ပံု နည္းေပါင္း ၃၀-ဟူ၏။
ယွဥ္တြဲေဖၚျပခ်က္ ပါဠိႏွင့္ ျမန္မာစကား တို႕ကို ျဖည့္စြက္၍ ဆိုပါ။
(က) ဇာတိ ပရိယႏၲံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။ သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
ပဋိသေႏၶ တည္ေနမႈ ဆံုးသည္တိုင္ေအာင္ ဘုရား တရား သံဃာကို ကိုးစားယံုၾကည္ပါ၏။
(ခ) ေဘာဂ ပရိယႏၲံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။ သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
စည္းစိမ္ခ်မ္းသာ ဆံုးသည္တိုင္ေအာင္။ (လ) ပါ၏။
(ဂ) ဇိ၀ိတ ပရိယႏၲံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။ သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
အသက္ ကုန္ဆံုးသည္တိုင္ေအာင္ (လ) ပါ၏။
(ဃ) ယာ၀ ဇီ၀ံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။ သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
အသက္ရွည္သမွ်ကာလပတ္လံုး (လ)ပါ၏။
(င) မရဏကာလံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။ သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
ေသသည့္ ကာလတိုင္ေအာင္ (လ) ပါ၏
(စ) မရဏ ပရိယႏၲကာလံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။ သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
ေသျခင္းဆံုရာတိုင္ေအာင္ (လ) ပါ၏။
(ဆ) ယာ၀ အရဟတၲံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။ သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
အရတၱဖိုလ္ ရသည့္တိုင္ေအာင္ (လ) ပါ၏။
(ဇ) အရဟတၱ ပရိေယာသာန ကာလံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။ သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
အရတၱဖိုလ္ကို ရ၍ ဘ၀ဆံုးတိုင္ေအာင္ (လ) ပါ၏။
(စ်) နိဗၺာန္နကာလံ ဗုဒၶံသရဏံဂစၦာမိ။ဓမၼံ။ သံဃံ ေပါင္း ၃-ပါး။
နိဗၺာန္ေရာက္ေသာ ဘ၀တိုင္ေအာင္ (လ)ပါ၏။
(ည) နိဗၺာနကာလံ ပရိယႏၲံ ဗုဒၶံ သရဏံ ဂစၦာမိ။ ဓမၼံ။သံဃံ။ ေပါင္း ၃-ပါး။
ပရိနိဗၺာန္စံသည့္တိုင္ေအာင္ (လ) ပါ၏။

သရဏဂုဏ္ ၆၀၊ သရဏဂုဏ္ ၉၀။ ။ ၎င္းတို႕ကား သရဏဂုဏ္ ၃၀-မွ ပြားမ်ားလာ
ေသာ အရာမ်ားျဖစ္၏၊ အက်ယ္ေဆာက္တည္ နည္းကို '၀ိဇၨာမယသိဒၶိ'က်မ္းႀကီး၌ ယူေလ၊ ထိုက်မ္းကို မကာရေလာပ ခင္ႀကီးေဖ်ာ္ဆရာေတာ္ျပဳ၏။

သရဏဂုဏ္ ေဆာက္တည္ျခင္း၏ အေၾကာင္းတရား ၄-ပါး။ ။ ၎င္းတို႕၏ သရုပ္
အဓိပၸါယ္မ်ားကို (ဘာသာ တရား၌ ကိုးစား ဆည္းကပ္ျခင္းအေၾကာင္း ၄-ပါး) ဟူေသာ သုေတသန၌ ျပခဲ့ၿပီ။

သရဏဂုဏ္ ပ်က္ေၾကာင္း အဂၤါ ၂-ပါး။ ။ ေလာကီဘံုသားတို႕ ေဆာက္တည္ထား
ေသာ သရဏဂုဏ္ ပ်က္ျခင္း၏ အေၾကာင္းတရား ႏွစ္ပါး။
(၁) သာ၀ဇၨ ေဘဒ- မိစၦာဒိ႒ိဘာသာ ဘုရားကို ဘုရားမွန္ ဘာသာမွန္ဟုမိစၦာဥာဏ္ျဖင့္ ေ၀ဘန္ၾကည့္ရႈၿပီး
ဆည္းကပ္ ကိုးကြယ္သြားမႈကို ျပဳေသာအခါ မူလရွိရင္းသရဏဂုဏ္ပ်က္၍ အပါယ္လားျပစ္လည္း ရရွိ၏၊
(၂) အန၀ဇၨ သုခ၀ိပါက ေဘဒ- သရဏဂုဏ္ ေဆာက္တည္ၿပီး ေသသြားသူ၊ သရဏဂုဏ္ကား ပ်က္၏၊
အျပစ္မရွိ ေကာင္းက်ိဳးခ်မ္းသာ ရ၏။