သံအမတ္ အဂၤါ ၈-ပါး။ ။ ၎င္း သရုပ္ကို (တမန္ေတာ္အဂၤါ ၈-ပါး)၌ျပခဲ့ၿပီ။
သံဂါယနာ ၆-တန္။ ။ ၎င္း သရုပ္အက်ယ္(သဂၤါယနာ ၆-တန္)မွာ ဆိုအံ့။
သံဃာေတာ္ ၂-မ်ိဳး။ ။ ဇာတ္အားျဖင့္ ကြဲျပားေသာ သံဃာေတာ္မ်ိဳး၂-ပါး။
(၁) အရိယာ သံဃာ၊ သို႔မဟုတ္ ပရမတၳ သံဃာေတာ္ေခၚ အရိယာဇာတ္၀င္ သူေတာ္စင္မ်ား၊
(၂) သမၼဳတိသံဃာ- ထိုအရိယာသံဃာအႏြယ္ေတာ္မွဆင္းသက္ ေပါက္ပြားလာေသာ သံဃာေတာ္ဟုအသိအမွတ္ျပဳခံရသည့္ ပုထုဇဥ္သံဃာေတာ္မ်ား။
သံဃာေတာ္ ၂-မ်ိဳး၊ တနည္း။ ။ ဥဘေတာ သံဃာေခၚ သံဃာ ၂-မ်ိဳး။
(၁) ဘိကၡဳသံဃာ- ရဟန္းေယာက်္ားမ်ား၊
(၂) ဘိကၡဳနီသံဃာ- ရဟန္မိန္းမမ်ား။
သံဃာေတာ္မ်ိဳး ၉-ပါး။ ။ အရိယာ သံဃာေတာ္ျမတ္ ရွစ္ပါးႏွင့္ ၎င္းတို႔မွဆက္သြယ္
လာေသာ ယခုလက္ရွိ သမၼဳတိ သံဃာေတာ္ကို ေပါင္းေသာ္သံဃာေတာ္မ်ိဳး ၉-ပါး ျဖစ္၏။
သံဃာကြဲျပားျခင္း အေၾကာင္း ၁၈-ပါး။ ။ သံဃာ ကြဲျပားေအာင္လုပ္ျခင္း သံဃေဘဒက ကံႀကီးမ်ား မထိုက္ရေအာင္ သတိထားစရာ။ အက်ယ္၀ိနည္းမဟာ၀ါ။ပါ။ ၅၀၁။႒။ ၄၃၅-၌ ရႈပါ။
သံဃာေတာ္မ်ား၊ ဆြမ္းကပ္ျငား၊ ၅-ပါး အဂၤါသိ။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို (ဆြမ္းကပ္သူမ်ား၊ သထိထား၊ ၅-ပါး အဂၤါသိ)ဟူေသာ အေမး၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
သံဃာ့ဂုဏ္ေတာ္ ၉-ပါး။ ။ သံဃဂုေဏာ အနေႏၲာဟု ထိုထိုပါဠိ လာရွိၾကေသာ္လည္း
အမ်ားသိ၍ ထင္ရွားေသာ ဂုဏ္ေတာ္ကိုးပါးကိုသာ ေဖၚျပထားသည္။
(၁)သုပၸဋိပႏၷ ဂုဏ္ေတာ္- သိကၡာသံုးရပ္ အက်င့္ျမတ္ႏွင့္ျပည့္စံုေသာ ဂုဏ္၊
(၂) ဥဇုပၸဋိပႏၷ ဂုဏ္ေတာ္- သိကၡာသံုးရပ္ လြန္ေျဖာင့္မတ္စြာ က်င့္ႀကံအားထုတ္ေတာ္မူေသာဂုဏ္၊
(၃) ဥာယပၸဋိပႏၷဂုဏ္ေတာ္- နိဗၺာန္သို႔ ရည္မွန္း၍ သံုးလမ္းေသာ သိကၡာတို႔ကို ေဆာက္တည္ေတာ္မူေသာ ဂုဏ္၊
(၄) သာမိစိပၸဋိပႏၷ ဂုဏ္ေတာ္- လူနတ္ဦးခိုက္ ရိုေသထိုက္ေအာင္ က်င့္ေဆာင္ေတာ္မူေသာ ဂုဏ္၊
(၅) အာဟုေနယ် ဂုဏ္ေတာ္- ဧည့္သည္ေတာ္မ်ားအား ရည္စူးထားေသာ လွဴဘြယ္၀တၳဳတို႔ကို ခံယူျခင္းငွါ ထိုက္ေသာဂုဏ္၊
(၆) ပါဟုေနယ် ဂုဏ္ေတာ္- လက္ေဆာင္ ေပးရန္ယူလာသည့္မြန္ျမတ္ေသာ ၀တၳဳကိုလည္း ခံယူျခင္းငွါ ထိုက္ေသာ ဂုဏ္၊
(၇) ဒကၡိေဏယ် ဂုဏ္ေတာ္- မြန္ျမတ္ႀကီးက်ယ္ေသာ အလွဴေတာ္မ်ားကိုခံယူျခင္းငွါ ထိုက္ေသာ သီလ သမာဓိ ပညာဂုဏ္တို႔ႏွင့္ ျပည့္စံုေတာ္မူျခင္း၊
(၈) အဥၨလီ ကရဏီယ ဂုဏ္ေတာ္- လူနတ္ျဗဟၼာသတၱ၀ါတို႔၏ တုပ္ကြရိုက်ိဳး ရွိခိုးျခင္းကို ခံထိုက္ေသာ ဂုဏ္၊
(၉) အႏုတၱရံ ပုညေကၡတၱေလာကႆ ဂုဏ္ေတာ္- ကုသိုလ္မ်ိဳးမွန္ စိုက္ပ်ိဳးရန္အတြက္ အဖိုးအနဂၣထိုက္တန္ေသာ လယ္ယာေျမေကာင္းႏွင့္ တူေသာ ဂုဏ္။
သံဃိကမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ ၀ိနည္းေတာ္လာ အလွဴခံယူသူ ရဟန္းတို႔အတြက္ပိုင္ဆိုင္ သိမ္းယူႏိုင္ခြင့္ကိုစြဲ၍ ခြဲျခားျပသျခင္းျဖစ္သည္။
(၁) သမၼဳခီဘူတ သံဃိက- ၿမိဳ႔တြင္း ရြာတြင္း၌ ရွိေနေသာ ရဟန္းတို႔ထံလာေရာက္၍ (သံဃႆ ေဒမ)သံဃာေတာ္အား လွဴပါ၏ဟုဆိုကာေပးလွဴသြားလွ်င္ မ်က္ေမွာက္သံဃာသာ ဆိုင္သည္၊ တၿမိဳ႔လံုးတရြာလံုးရွိ သံဃာအား လိုက္ေ၀ေနစရာမလိုေပ ဟူ၏။
(၂) အာရာမ႒သံဃိက- ေက်ာင္းတိုက္တြင္းသို႔ ၀င္ေရာက္၍ ေတြ႔ရွိေသာရဟန္းအား သံဃာေတာ္အား လွဴပါ၏ဟုဆိုလွ်င္ တတိုက္လံုးရွိသံဃာမ်ားႏွင့္ ေ၀ျခမ္းယူရမည္။
(၃) စတုဒိသာ သံဃိက- ရဟန္းတပါးတည္း ေနေသာ ေက်ာင္းတိုက္တြင္းသို႔၀င္၍ မ်ားစြာေသာ ပစၥည္းတို႔ကို သံဃာအားလွဴပါ၏ဟုဆို၍ လွဴသြားလွ်င္ ၀ိနည္းတတ္သိသူျဖစ္အံ့၊ ဤေက်ာင္းတိုက္၌ ငါတပါးတည္းသာရွိ၍ ဤသကၤန္းမ်ားစြာတို႔ကို ငါသာပိုင္၏ဟုႏွလံုးသြင္းကာ သိမ္းပိုက္လိုက္လွ်င္ သူသာပိုင္ေတာ့၏၊ အျပစ္မရွိေပ၊ သို႔မဟုတ္ပဲ သံဃိကပစၥည္းဟု ႏွလံုးထားကာ ငါမပိုင္ငါမဆိုင္ဟု ယူေဆာင္လ်က္သြားျငားအံ့ ေရာက္ရာ ေရာက္ရာ အရပ္တိုင္း၌ သံဃိကျဖစ္၍ ဂတဂတ႒ာေန- သံဃိက ျဖစ္ေလသည္။
(၄) စတုဒိသာ သံဃိက- အလွဴပစၥည္းသည္ ဂရုဘဏ္ေခၚ ေက်ာင္းစေသာ ပစၥည္းမ်ိဳးျဖစ္အံ့ ထိုပစၥည္းမ်ိဳးကို သံဃာအားေပးလွဴခဲ့လွ်င္ မေ၀ဘန္ေကာင္းေခ်၊ အရပ္ေလးမ်က္ႏွာမွ လာသမွ်ေသာရဟန္းေတာ္မ်ား ပိုင္ဆိုင္ေတာ္မူၾကသည္ဟူ၏။
သံဃိကဒါနမ်ိဳး ၇-ပါး။ ။ ဒကၡိဏ ၀ိဘဂၤသုတ္၌ အရွင္အာနႏၵာအား ဘုရားေဟာေတာ္
မူေသာ သံဃဒါန ၇-ပါး ဟူလို၊ ဥပရိပဏၰာသ ပါဠိေတာ္ႏွင့္သရတၳသဂၤဟ အ႒ကထာ။
(၁) ဘုရားအမွဴးရွိေသာ ဘိကၡဳသံဃာ၊ ဘိကၡဳနီသံဃာ၌ လွဴျခင္း၊
(၂) ဘိကၡဳသံဃာ ဘိကၡဳနီသံဃာ၌ လွဴျခင္း၊
(၃) ဘိကၡဳသံဃာ၌ လွဴျခင္း၊
(၄) ဘိကၡဳနီသံဃာ၌ လွဴျခင္း၊
(၅) ဤမွ်ေလာက္ေသာ ရဟန္းေယာက်္ား ရဟန္းမိန္းမတို႔ကို အကြၽႏု္ပ္အားသံဃာထဲမွ ခြဲေပးပါဟု ေလွ်ာက္ထား၍ လွဴျခင္း၊
(၆) ဤမွ်ေလာက္ေသာ ရဟန္းေယာက်္ားတို႔ကို အကြၽႏု္ပ္အား သံဃာထဲမွ ခြဲေပးပါဟုေလွ်ာက္ထား၍ လွဴျခင္း၊
(၇) ဤမွ်ေလာက္ေသာ ရဟန္းမိန္းမတို႔ကိုအကြၽႏု္ပ္အား သံဃာထဲမွ ခြဲေပးပါဟု ေလွ်ာက္ထား၍ လွဴျခင္း။
သံတမန္၏ အဂၤါ ၆-ပါး။ ။ တိုင္းတပါး၌ ဘုရင့္ကိုယ္စား ခန္႔ထားအပ္ေသာ သံႀကီး တမန္ႀကီးတို႔၌အသင့္ ရွိထားရမည့္ အဂၤါ ၆-ပါး။
(၁) ပည၀ါ-ပညာညဏ္ရွိျခင္း၊
(၂) ၀ါက်ေဆက-စကားတတ္ရျခင္း၊
(၃) သူရ-ရဲရင့္သတၱိရွိရျခင္း၊
(၄) ပရစိတၱဇာန- သူတပါးစိတ္ထားကို သိတတ္ရျခင္း၊
(၅) ဒႏၲ-ယဥ္ေက်း သိမ္ေမြ႔ရျခင္း၊
(၆) ပဋိ၀ါက်- သူဆိုတင္ေသာစကားကို ျပန္လည္ေခ်ဆိုႏိုင္ရျခင္း။
သံတမန္ အဂၤါ ၈-ပါး၊ တနည္း။ ။ ၎င္း သရုပ္ကို (တမန္ေတာ္ အဂၤါ၈-ပါး)၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
သံတမန္မ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ အေရးေပၚ ေစလႊတ္အပ္ေသာ သံတမန္မ်ိဳး ၅-ပါး။
(၁) ေစတမန္- ဘုရင္မင္းတို႔ မွာတိုင္း ဆိုသူ၊
(၂) တန္ေဆး- မင္းႏွစ္ပါးတို႔ကို သင့္ေအာင္ ဆိုသူ၊
(၃) သံု႔ေသး- စကား အသြား အလာကိုေထာက္၍ မယုတ္မလြန္ဆိုသူ၊
(၄) သံ- လိုေသာအခ်က္ကို ေတာင္းလာသူ၊
(၅) မင္းေစ- မွာတိုင္းဆို၍ ေစဖက္ရမွ သြားေသာသူ။
သံဒိ႒ိက နိဗၺာန္မ်ိဳး ၁၉-ပါး။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို (ဒိ႒ဓမၼနိဗၺာန္)၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။
သံဖိုေခၚျငား၊ ဂီတသြား၊ ထင္ရွား ၁၈-ျဖာ။ ။ ၎င္းသရုပ္ အဓိပၸါယ္(နိမ့္သံ ၁၈-ပါး)ႏွင့္ တူ၏။
သံေဘာဂမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ ရဟန္းရွင္လူတို႔ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံမႈမ်ိဳး ၂-ပါး။
(၁) ပစၥယ သံေဘာဂ- ပစၥည္းဥစၥာ အသံုးအေဆာင္ အားျဖင့္ တဦးႏွင့္တဦး လဲလွယ္ ဖလယ္ျခင္း, တဦး ပစၥည္းကို တဦး သံုးေဆာင္ျခင္း,အတူတူသံုးေဆာင္ျခင္း စသည္ျဖင့္ ဆက္ဆံမႈ၊မိတ္ဆက္သဘင္ ဆင္ယင္မႈစသည္မ်ိဳး၊
(၂)ဓမၼ သံေဘာဂ- ရဟန္းသံဃာေတာ္တို႔ ဥပုသ္ ပ၀ါရဏာအတူျပဳျခင္း, ရဟန္းခံစသည္၌ သိမ္အတူ ၀င္ျခင္း, ပရိတ္ အတူ ရြတ္ျခင္းစသည္ျဖင့္ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံမႈ။လူတို႔ ပရိတ္တရား အတူနာယူျခင္း, ဘုရားဖူး အတူသြားျခင္း စသည္မ်ိဳး။
သံမ ကဗ်ာ၊ ၁၈-ျဖာ၊ ဂီတာ အဘယ္နည္း?။ ။ ၎င္း သရုပ္ အဓိပၸါယ္ (ဘယ္သံ ၁၈-ပါး)ႏွင့္ တူ၏။
သံမွန္ရပ္ျဖတ္၊ ရြတ္ဆိုအပ္၊ ၁၀-ရပ္ကဗ်ာ အဘယ္နည္း?။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို (တိုင္သံ ၁၀-ပါး)၌ ရႈပါ။
သံယုတၱနိကာယ္ ၅-က်မ္း။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို (နိကာယ္ ၅-ရပ္ «ဂ» ပိုဒ္မွာ) ၾကည့္ပါ။
သံေယာဇဥ္ ၂-မ်ိဳး။ ။ သံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါးကို ဤသို့ ေအာက္ ကာမ၊ အထက္ ရူပ အားျဖင့္ ၂-ပါး ခြဲယူၾကေသး၏။
(၁) ၾသရမၻာဂိယ သံေယာဇဥ္- ေအာက္ကာမဘံု အတြက္ ျဖစ္ေသာ သံေယာဇဥ္ ငါးပါး၊
ကာမရာဂ, ပဋိဃ, သီလဗၺတ, ဒိ႒ိ, ၀ိစိကိစၦာ၊
(၂) ဥဒၶံဘာဂိယ သံေယာဇဥ္- အထက္ ျဗဟၼာဘံု အတြက္ ျဖစ္ေသာ သံေယာဇဥ္ ငါးပါး၊
ရူပရာဂ, အရူပရာဂ, မာန, ဥဒၶစၥ, အ၀ိဇၨာ။
သံေယာဇဥ္ ၁၀-ပါး။ ။ ဓမၼသဂၤဏီ။ပါ။ ၂၂၄။႒။ ၄၀၃-၌ အက်ယ္ရႈပါ။ သတၱ၀ါအေပါင္းတို႕
အား ထိုထိုဘ၀မွ မလြတ္ရေအာင္ တုပ္ေႏွာင္ဖြဲ႕ခ်ည္ထားတတ္ေသာ တရားဆယ္ပါး။
(၁) ကာမရာဂ သံေယာဇဥ္- ကာမတဏွာ ေလာဘ။
ရူပရာဂ သံေယာဇဥ္- ရူပတဏွာ။
အရူပရာဂ သံေယာဇဥ္- အရူပတဏွာ။
ပဋိဃ သံေယာဇဥ္- ေဒါသေစတသိက္။
ဒိဠိ သံေယာဇဥ္- ဒိ႒ိေစတသိက္။
မာန သံေယာဇဥ္- မာနေစတသိက္။
သီလဗၺတ ပရာမာသ သံေယာဇဥ္- ဒိ႒ိေစတသိက္။
၀ိစိကိစၦာ သံေယာဇဥ္- ၀ိစိကိစၦာေစတသိက္။
ဥဒၶစၥ သံေယာဇဥ္- ဥဒၶစၥ ေစတသိက္။
အ၀ိဇၨာ သံေယာဇဥ္- ေမာဟေစတသိက္ (၁၀)။
သံရိုးပိုင္းျခား၊ သီဆိုျငား၊ ၃-ပါး ၀ါဂီနစ္။ ။ ျမန္မာတို့၏ ဂီတနယ္၌
(ႀကိဳးသီခ်င္း, ဘြဲ႕သီခ်င္း, သီခ်င္းခံ) ၎င္း ၃-မ်ိဳးကို 'သံရိုးပိုင္း'ဟု ျခားနား ေခၚဆိုၾက၏။
သံလတ္ေခၚျငား၊ ဆိုေတးသြား၊ ၁၀-ပါး အဘယ္နည္း?။ ။ ၎င္းသရုပ္ (တိုင္သံ ၁၀-ပါး) ႏွင့္ တူ၏။
သံေလခိတဗၺတရား ၄၄-ပါး။ ။ ကိုယ့္သႏၲာန္မွ ပယ္ရွားစြန္႕ျဖတ္အပ္ေသာ အကုသိုလ္တရားစုမ်ား ေလးဆယ့္ေလးပါး၊ ဤ၌ ခက္မည္ထင္ေသာ အရာကိုသာ ေျဖရွင္းသြားမည္။
(၁) ၀ိဟႎ သက- ညႇဥ္းဆဲႏွိပ္စက္မႈ၊ ပါဏာတိပါတ၊ အဒိႏၷာဒါန၊ အျဗဟၼစရိယ၊ မုသာ၀ါဒ၊
ပိသုန၀ါစာ၊ ဖရုသ၀ါစာ၊ သမၹပၸလာပ၊ အဘိဇၩာ၊ ဗ်ာပါဒ (၁၀)၊
မိစၦာဒိ႒ိ- အယူမွားကို ယူေနျခင္း၊ မိစၦာသကၤပၸ- မေကာင္းေသာ အႀကံဟူသမွ်၊ မိစၦာ၀ါစာ၊ မိစၦာကမၼႏၲ၊ မိစၦာအာဇီ၀၊
မိစၦာ၀ါယာမ၊ မိစၦာဥာဏီ- မေကာင္းမႈကို ေကာင္းမႈထင္မွတ္ေနျခင္း ေမာဟ၊
မိစၦာ၀ိမုတၱိ- သံသရာမွ လြတ္ေၾကာင္း မဟုတ္ေသာတရားစု၊ ထိနမိဒၶ ပရိယ႒ိတ၊ ဥဒၶစၥ၊ (၂၀)၊
၀ိစိကိစၦာ၊ ေကာဓ- အမ်က္ထြက္ျခင္း၊ ဥပနာဟ- ရန္ၿငိဳးဖြဲ႕ျခင္း၊ မကၡိ- ေက်းဇူးမသိတတ္မႈ၊
ပဠာသိ- ဂုဏ္ၿပိဳင္မႈ၊ ဣႆာ၊ မစၦရိယ၊ မာယာ၊ သာေဌယ်- စဥ္းလဲျခင္း၊ ထဒၶ- ခက္ထန္မႈ၊ (၃၀)၊
အတိမာန- အလြန္မာနႀကီးျခင္း၊ ဒုဗၺစ- ဆိုဆံုးမ ခက္မႈ၊ ပါပမိတၱ၊ ပမတၱ- ေကာင္းမႈ၌ ေမ့ေပါ့ျခင္း၊ အသဒၶ၊
အဟိရီက၊ အေနာတၱပၸ၊ အပၸသုတ၊ ကုသိတ- အပ်င္းထူျခင္း၊ မု႒ႆတိ- သတိပ်က္မႈ၊ (၄၀)၊
ဒုပၸညာ၊ သႏၵိ႒ိ ပရာမာသီ- အမွားယူမႈ၊ အာဒါနဂၢါဟီ- အမွားကို စြဲေနမႈ၊
ဒုပၸဋိနိႆဂၢိ- မွားေၾကာင္းေဟာျပေသာ္လည္း မစြန္႕ႏိုင္မႈ၊ (၄၄)။
သံ၀႗ကပ္မ်ိဳး ၃-ပါး။ ။ ကမၻာေခၚကပၸါကို ဖ်က္ဆီးျခင္း ၃-မ်ိဳး၊ စတုကဂၤုတၱရ။႒။ ၃၄၀-၌ အက်ယ္ရႈ။
(၁) အာေပါသံ၀႗ကပ္- ေရျဖင့္ဖ်က္ဆီးျခင္း၊
(၂) ေတေဇာသံ၀႗ကပ္- မီးျဖင့္ဖ်က္ဆီးျခင္း၊
(၃) ၀ါေယာသံ၀႗ကပ္- ေလတိုက္၍ ဖ်က္ဆီးျခင္းခံရေသာ ကမၻာ။
သံ၀ရ၀ိနည္းမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ေစာင့္စည္း ထိန္းသိမ္းမႈ တရား ၅-ပါး၊ သံ၀ရ၀ိနေယာပိ ဟိ၊
(၁) သီလ သံ၀ေရာ၊
(၂) သတိ သံ၀ေရာ၊
(၃) ဥာဏသံ၀ေရာ၊
(၄) ခႏၲီ သံ၀ေရာ၊
(၅) ၀ီရိယ သံ၀ေရာတိ
ပဥၥ၀ိေဓာ၊ သုတၱနိပါတ အ႒ကာထာ ဥရဂ၀ဂၢ။ အနက္အဓိပၸါယ္လြယ္ၿပီ။
သံေ၀ဂတရားမ်ိဳး ၄-ပါး။ ။ သံသရာမွ ထိတ္လန္႔ ေၾကာက္ရြံ႔ျခင္းမ်ိဳး၄-ပါး။
(၁) စိတၱဳၾတာသ သံေ၀ဂ- ေၾကာက္မက္ဖြယ္ အာရံုႏွင့္ ေတြ႔ႀကံဳေသာအခါ စိတ္၏ ထိတ္လန္႔ျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) ဥာဏ သံေ၀ဂ- ပဋိသေႏၶေနရျခင္းစသည္တို႔ကို ဥာဏ္အားျဖင့္ရႈ၍ ထိတ္လန္႔ျခင္း၊
(၃) ၾသတၱပၸသံေ၀ဂ- မေကာင္းမႈမွ ေၾကာက္ ထိတ္လန္႔ျခင္းမ်ိဳး၊
(၄) ဓမၼ သေ၀ဂ- ရုပ္နာမ္ဓမၼ သခၤါရတို႔မွ ထိတ္လန္႔ျခင္းမ်ိဳး။
သံေ၀ဂ၀တၳဳမ်ိဳး ၈-ပါး။ ။ မူလပဏၰာသ ။႒။ ပ-အုပ္။ ၃၀၂။ ထိတ္လန္႔ဖြယ္ရာ ၀တၳဳမ်ား။
(၁) ပဋိသေႏၶေနရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၂) အိုရျခင္းဆင္းရဲ၊
(၃) နာရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၄) ေသရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၅) ငရဲဘံု၌ခံရျခင္း ဆင္းရဲျခင္း၊
(၆) ၿပိတၱာဘံု၌ ခံရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၇) အသူရကာယ္ဘံု၌ခံရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၈) တိရစၦာန္ဘံု၌ ခံရျခင္းဆင္းရဲ။
သံေ၀ဂ ၀တၳဳမ်ိဳး ၈-ပါး၊ တနည္း။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ အ႒ကထာ။
(၁) ပဋိသေႏၶ ေနရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၂) အိုရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၃) နာျခင္းဆင္းရဲ၊
(၄) ေသရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၅) အပါယ္၄-ဘံု၌ခံရျခင္း ဆင္းရဲ၊
(၆) အတိတ္ဘ၀၌ ခံခဲ့ရေသာဆင္းရဲ၊
(၇) အနာဂတ္ ဘ၀၌ ခံရလတၱံေသာ ဆင္းရဲ၊
(၈) ယခုမ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ အာဟာရကို ရွာမွီးရေသာ ဆင္းရဲ။
သံေ၀ဇနိယ ဌာနႀကီး ၄-ပါး။ ။
ျမတ္စြာဘုရားသခင္ ဖြားျမင္ေတာ္မူရာဌာန။
ဘုရားျဖစ္ရာ မဟာေဗာဓိပင္ဌာန။
တရားဦး ဓမၼစၾကာ ေဟာရာမိဂဒါ၀ုန္ ဌာန။
ပရိနိဗၺာန္စံရာ ကုသိနာရံု ဌာန။
ဤ ၄-ဌာနကား ဘုရားဖူးလာသူ အမ်ိဳးသားတို႔ ဓမၼသံေ၀ဂျဖစ္ခါ နတ္ရြာသုဂတိသို႔ လားေရာက္ေစတတ္ေသာ ဌာနထူးမ်ား ဟူ၏။
သံသဂၢမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ မူလပဏၰာသ ။ပါ။ ၁၁၉ ။႒။ ဒု-အုပ္၊ ၅၀-၌အက်ယ္ရႈပါ။
ေပါင္းေဖာ္ ေရာရွက္စံုမက္ ခ်စ္ႀကိဳက္ ေနျခင္းမ်ိဳးငါးပါး။ ၎င္းတို႔ကို စြဲလမ္း၍ သီလ ညစ္ႏြမ္းျခင္းမ်ား ျဖစ္တတ္သည္။
(၁) ကာယ သံသဂၢ- ကာယပသာဒခ်င္း ထိေတြ႔မႈ၊
(၂) သ၀နသံသဂၢ- သာယာေသာ အသံကိုၾကားမႈ၊
(၃) ဒႆန သံသဂၢ- ေတြ႔ျမင္ၾကည့္ရႈရမႈ၊
(၄) သမုလႅပန သံသဂၢ- မ်က္ႏွာခ်င္းၿပိဳင္ ရင္ခ်င္းဆိုင္၍ ၿမိဳင္ၿမိဳင္ႀကီး ေျပာဆိုရမႈ၊
(၅) ပရိေဘာဂ သံသဂၢ- သူ၏ အသံုးအေဆာင္ပစၥည္းကို ကိုင္တြယ္သံုးေဆာင္ရမႈ။
သံသရာခ်ဲ႔ တရား ၃-ပါး။ ။"ပပဥၥတရား ၃-ပါး" ကိုပင္ ပရိယာယ္တမ်ိဳးျဖင့္ ေခၚဆိုၾကသည္၊ သရုပ္ အတူတူမွတ္ေလ။
« သ »
သကၠရာဇ္ ဦးေခါင္းပိုက္ နတ္သၼီး ၇-ေဖာ္။ ။ ၎င္းသရုပ္ကား (ျဗဟၼာမင္းဦးေခါင္းပိုက္ နတ္သၼီး ၇-ပါး)ႏွင့္တူ၏။
သကၠရာဇ္မ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ မိုးညႇင္းမင္းတရား ၿဖိဳသြားသကၠရာဇ္ မၿပိဳျဖစ္ေနရကား ေနာက္သား ေနာင္လာတို႔အတြက္ အရွည္ သကၠရာဇ္ကတမ်ိဳး၊အတို သကၠရာဇ္က တဖံု၊ ႏွစ္စံုျဖစ္ေန၏။
(၁) ဒီဃ သကၠရာဇ္- ယခုေရာက္ဆဲ သကၠရာဇ္ကိုေခၚသည္၊ပံု-ဤက်မ္းေရးျပဳသည့္ ၁၃၁၆-ခုႏွစ္မ်ိဳး၊
(၂) ရႆ သကၠရာဇ္- ေရာက္ဆဲ ေကာဇာသကၠရာဇ္ထဲ၌"အဌ္ေနာ သတ္"ေခၚ (၇၉၈) ႏုတ္၍
က်န္ေသာသခၤ်ာကို ရႆဟု ေခၚသည္၊ ပံု-ဒီဃ ၁၃၁၆ - ၇၉၈ = ၅၁၈ ရႆ ခုႏွစ္ ျဖစ္၏။
သကၠရာဇ္မ်ိဳး ၂-ပါး၊ တနည္း။ ။
(၁) ေကာဇာသကၠရာဇ္၊ သို႔မဟုတ္ 'ေဂါဇာသကၠရာဇ္' ယခုေရာက္ဆဲ သကၠရာဇ္ရွည္ကိုယူ၊
(၂) သာသနာသကၠရာဇ္-ေကာဇာသကၠရာဇ္ကိုတည္၊ ၁၁၈၂-ခုေႏွာ၊ သာသနာ သကၠရာဇ္ ျဖစ္၏၊
ပံု ၁၃၁၆ ခု + ၁၁၈၂ = ၂၄၉၈ သည္ သာသနာသကၠရာဇ္ ျဖစ္၏၊ က်က္မွတ္ရန္ ဥပေဒသကား"သကၠေကာဇာ၊ တည္ၿပီးခါ၀ယ္၊တစ္တစ္ရွစ္ႏွစ္ (၁,၁,၈,၂) ေႏွာတံုလစ္က၊တိတ္ျဖစ္သာသနာ၊ မွတ္ၾကရာ၏"ဟုပညာရွိမ်ား ညႊန္ၾကားထား၏။
သကၠရာဇ္ၿဖိဳရာ အဂၤါ ၃-ပါး။ ။ သကၠရာဇ္ၿဖိဳျခင္း ဟူသည္ကား ဂဏန္းသခၤ်ာ အေရအတြက္ေတြ မ်ားလာသည္ကို လြယ္ကူစြာ သိမွတ္ႏိုင္ေစရန္ရည္သန္၍ အသစ္အတို ျပဳျခင္းပင္ ျဖစ္၏၊ သို႔ေသာ္ ေအာက္ပါ အဂၤါ၃-ပါးႏွင့္ ညီၫြတ္မွ ၿဖိဳအပ္သည္၊ၿဖိဳေကာင္းသည္ဟု ပညာရွိတို႔ တြက္ကိန္းပံုစံ ထားၾကကုန္၏၊ ကံနီ အတြင္း၀န္မင္းကမူ ကိန္းခမ္းညီးေအာင္ၿဖိဳျခင္းသာ လိုရင္းပဓာနမွတ္ဟု ဆိုေလသည္။
(၁) ေရာက္ဆဲသကၠရာဇ္တည ္၇-ခုႏွင့္စား၊ အၾကြင္းမဲ့ျပတ္၊
(၂) ေရာက္ဆဲ သကၠရာဇ္တည္ ၁၉-ခုစား၊ အၾကြင္းမရွိျပတ္၊
(၃) ေရာက္ဆဲသကၠရာဇ္တည္ ၉၅-ခုစား၊ အၾကြင္းမရွိျပတ္။
သကၠရာဇ္ၿဖိဳမင္း၊ ၇-စင္း၊ ဘယ္မင္းဘယ္ခါ ၿဖိဳသနည္း?။ ။ ဤ၌ သကၠရာဇ္ကို ၿဖိဳသြားၾကေသာမင္းႏွင့္ ကိန္းခမ္း ရေသ့ရဟန္း စသည္တို႔၏ အမည္မ်ားကို ရာဇ၀င္ မဟာ၀င္ သာသနာ၀င္ ဆရာစဥ္တို႔ မွတ္တမ္းမွ သုေတသနၪပ၍ ေတြ႔ရွိသမွ်ျဖင့္ ထုတ္ျပေျဖၾကား သြားသည္၊ အမွားပါ၀င္က အမွန္ကို လ်င္စြာ ရွာၾကပါကုန္။
(၁) အာကာရ႒မင္းႀကီး လက္ထက္ ကမၻာဦးကာလမွစ၍ "မဟာသုဒၶ၀ယပၸ" ဟူေသာ ပိဋကသခၤ်ာႏွင့္ အညီ သကၠရာဇ္(၁၁၄၉၇၈၅) ခုႏွစ္တို႔ကိုၿဖိဳခဲ့သည္။ ထိုေနာက္-
(၂) ကုသမင္းႀကီးလက္ထက္မွာ "နာတိမဇၨလဒၶံ၀ိယ" ဟူေသာ ပိဋကသခၤ်ာကိန္းခမ္းႏွင့္အညီ သကၠရာဇ္ (၁၄၉၃၈၅၀၆)ေသာ ခုႏွစ္တို႔ကိုၿဖိဳခဲ့ေလသည္။ ၎င္းေနာက္-
(၃) ဘိုးေတာ္အဥၥနမင္းႀကီးသည္ ေဒ၀ီလရေသ့ႏွင့္တိုင္ပင္ကာ "မာဃစေႏၵ၊ သို႔မဟုတ္ ဏ၀စေႏၵ"ဟူေသာ ပိဋကသခၤ်ာကိန္းခမ္းႏွင့္အညီ သကၠရာဇ္ (၈၆၄၅) ခုႏွစ္တို႔ကို ၿဖိဳခဲ့ေလသည္။ ထိုေနာက္ျမတ္စြာဘုရားသခင္ ပရိနိဗၺာန္ စံ၀င္ေတာ္မူၿပီးေသာအခါ သာသနာႏွင့္ေဂါဇာႏွစ္ ညီေစရန္-
(၄) အဇာတသတ္ မင္းႀကီးႏွင့္ ရွင္မဟာကႆပေထရ္ တိုင္ပင္ကာ"ေဒ၀ီယ"ဟူေသာ ပိဋကသခၤ်ာကိန္းႏွင့္အညီ သကၠရာဇ္ (၁၄၈)ခုႏွစ္တို႔ကို ၿဖိဳလိုက္ျပန္ေလသည္။ထိုေနာက္ ၆၂၄-ခုႏွစ္သို႔ေရာက္ေသာအခါ-
(၅) သုမုႏၵရီမင္းႀကီးသည္ သီရိေခတၱရာျပည္ႀကီး၌ "ေဒါေဒါရသ"ကိန္းခမ္းအရ ၂-ခုၾကြင္းထား၍ သကၠရာဇ္(၆၂၂)ႏွစ္တို႔ကိုၿဖိဳလိုက္ျပန္ ေလသည္။ ထိုေနာက္ ၅၆၂-ခုႏွစ္သို႔ေရာက္ျပန္ေသာအခါ-
(၆) ပုပၸါးေစာရဟံ မင္းႀကီးသည္ ပုဂံျပည္၌"အလံဗိက" ကိန္းႀကံဳ၍ "ခဆ ပဥၥန္း"ေခၚ ႏွစ္ေပါင္း (၅၆၀)တို႔ကို ၂-ခုၾကြင္းထားလ်က္ၿဖိဳလိုက္ျပန္ေလသည္။ ထိုမွေနာက္ သကၠရာဇ္ (၈၀၀) ခုႏွစ္သို႔ေရာက္ေသာ အခါ-
(၇) မိုးညႇင္း မင္းတရားႀကီးသည္၊ "အ႒န၀ သတၱကိန္း"သို႔မဟုတ္ "ဗသွ်ဳဆိဒၵမုနိကိန္း"အရ (၇၉၈) ခုႏွစ္တို႔ကို ၿဖိဳျပန္ေသာ္လည္း ကိန္းခမ္း မေရာက္၍ မၿပိဳမေၾကဟု ပညာရွိတို႔ ဆိုၾကကုန္၏၊ ထိုေနာက္ကား သကၠရာဇ္ၿဖိဳမင္း မရွိ မေပၚေသးေပး။
သကၠာယဒိ႒ိ ၂၀။ ။ ထင္ရွားရွိေနေသာ ခႏၶာ ၅-ပါးကို ငါç ငါ့ဥစၥာဟုစြဲယူေနျခင္းမ်ိဳး ၂၀-ဟူ၏၊ အက်ယ္ကိုမူ မူလပဏာၰသ ။ပါ။ ၃၇၃-၃၇၄။႒။ ဒု-အုပ္။ ၃၅၈-၃၅၉။ ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္ ။႒။ ၂၂၉-တို႔၌႐ႈပါေလ။ဤ၌ ျမန္မာလိုအလြယ္ဆံုးနည္းျဖင့္ ျပသြားမည္။
႐ူပကၡႏၶာ၌ (၁) ရုပ္သည္ပင္လွ်င္ ငါ၊(၂)ငါ သည္ပင္လွ်င္ ရုပ္၊ (၃) ရုပ္၌ ငါရွိသည္၊ (၄) ငါ၌ ရုပ္ရွိသည္၊
က်န္ခႏၶာတို႔၌လည္း ဤနည္းအတိုင္း ၄-ပါးစီယူပါ ၂၀ ျဖစ္၏။
ပံု-ေ၀ဒနာသည္ပင္လွ်င္ ငါ၊ ငါသည္ပင္လွ်င္ေ၀ဒနာ၊ ေ၀ဒနာ၌ ငါ,ရွိသည္၊ ငါ၌ေ၀ဒနာရွိသည္ ဟူ၏၊
သညာ, သခၤါရ, ၀ိညာဥ္တို႔၌လည္း ဤနည္းအတိုင္းပင္ ယူပါေလ။
သက္တန္႔အျပား၊ မ်ိဳး ၃-ပါး၊ သိၾကား လႊတ္သည့္ေလး။ ။ ဣႏၵဓႏု ေခၚ မိုးေကာင္း
ကင္မွ ထြက္ေပၚ ေသာေလးကိုင္းသဏၭာန္ သက္တန္႔၏ အမည္၃-ပါး၊ ဣႏၵ-သိၾကား၊ ဓႏု-ေလး။
(၁) စို႔- နံနက္ခင္း၌ ေနမင္း အေရွ႔အရပ္တြင္ ရွိေနစဥ္ အေနာက္အရပ္၌ ေပၚထြက္ ေပါက္ရွိေနေသာသက္တန္႔ကို စို႔ထြက္သည္ဟု ေခၚၾက၏၊
(၂) ႀကိတ္- မြန္းတည့္သကဲ့သို႔ မိုးေကာင္းကင္အလယ္၌ တည္ေသာ သက္တန္႔ကိုႀကိတ္၊သို႔မဟုတ္ ၾကတ္ထြက္သည္ဟု ေခၚၾက၏၊
(၃) သက္တန္႔çစက္တန္႔- ညခ်မ္းအခါ အေနာက္အရပ္မွာ ေနရွိေနခိုက္ အေရွ႕အရပ္၌ အေရာင္ေပၚသည္ကို သက္တန္႔ေပၚသည္၊ စက္တန္႔ထြက္သည္ဟု ေခၚၾကျပန္၏။
သက္ေတာ္ရွည္ရာေသာ ကုသိုလ္မ်ိဳး ၆-ပါး။ ။ အသက္ရွည္လိုသူတို႔ လိုက္နာၪပက်င့္ရန္ ဤေျခာက္ပါးေသာ ကုသိုလ္အထူးကို အားထုတ္၍ သီဟိုဠ္ကြၽန္း၌ ၀သဘမင္းကို ၁၂-ႏွစ္ အသက္ ေနစစ္ရွိသည္ဟု ေဗဒင္ပညာရွိနိမိတ္ဖတ္သူတို႔ ေဟာလ်က္ ၄၂-ႏွစ္ တိုင္္ေအာင္ ေနရဘူးေၾကာင္းမ်ားႏွင့္ မဟာ၀င္က်မ္းမွာ လာသည္။
(၁) ပရိသ၀န ဒါန- ေရစစ္အလွဴ၊
(၂) ဂိလာန ၀တၳဳ ဒါန- သူနာတို႕ အဖို႔ ေဆးစေသာ အာဟာရအလွဴ၊
(၃) အာ၀ါသ ဒါန- ေက်ာင္း, စရပ္အလွဴ၊
(၄) ဇိဏၰက ပဋိသခၤါရဏ- ေဟာင္းႏြမ္း ပ်က္စီးေသာ ေက်ာင္း, စရပ္, ေစတီ စသည္ကို ျပင္ဆင္ေသာ ေကာင္းမႈ၊
(၅) နိစၥ ဂရုဓမၼ သီလ- ငါးပါးသီလ အၿမဲေဆာက္တည္ေသာ ေကာင္းမႈ၊
(၆) ဥေပါသထ သီလ- ရံခါ ဥပုသ္ေစာင့္သံုးေသာေကာင္းမႈ။
သက္သံအျပား၊ ၁၈-ပါး၊ ထင္ရွား ကဗ်ာ၀င္။ ။ ၎င္းသရုပ္ (ဘယ္သံ၁၈-ပါး)ႏွင့္ တူ၏။
သကဒါဂါမ္ ၁၂-ေယာက္။ ။ သုတၱနိပါတ္ အ႒ကထာ။ ပ-အုပ္။ ၂၈၂။
ကာမ, ရူပ, အရူပဘံု၌ ျဖစ္ေသာ သကဒါဂါမ္ ၃-ေယာက္ကို တည္၊
ပဋိပဒါ ၄-ပါးႏွင့္ ေျမႇာက္ ၁၂-ေယာက္ ျဖစ္၏။
သကဒါဂါမ္ မ်ိဳး ၆-ပါး။ ။ ကာမဘံု၌ တႀကိမ္သာ ပဋိသေႏၶေနရသူ သို႔မဟုတ္ မိမိ မဂ္ ရရာဘံု၌ တႀကိမ္သာ ပဋိသေႏၶေနရသူ ၆-ေယာက္။
(၁) ဣဓပတြာ ဣဓ ပရိနိဗၺာယီ- ဤလူ႕ျပည္၌ သကဒါဂါမ္ အျဖစ္သို႕ေရာက္၍ ဘ၀မျခားဘဲ ရဟႏၲာျဖစ္လ်က္ ပရိနိဗၺာန္ စံသူ၊
(၂) ဣဓပတြာ တတၳပရိနိဗၺာယီ- လူ႔ျပည္၌သကဒါဂါမ္ျဖစ္, ဒုတိယဘ၀နတ္ျပည္၌ ပဋိသေႏၶေနç ထို၌ပင္ ပရိနိဗၺာန္စံ၊
(၃) တတၱပတြာ တတၳ ပရိနိဗၺာယီ- ထိုနတ္ျပည္၌ သကဒါဂါမ္ျဖစ္၊ ထို၌ပင္ ရဟႏၲာျဖစ္ ပရိနိဗၺာန္စံ၊
(၄) တတၳပတြာဣဓ ပရိနိဗၺာယီ- နတ္ျပည္၌ သကဒါဂါမ္ျဖစ္, လူ႕ျပည္၌ ဒုတိယဘ၀ပဋိသေႏၶေန ရဟႏၲာျဖစ္ ပရိနိဗၺာန္စံ၊
(၅) ဣဓပတြာ တတၳ နိဗၺတၱိတြာဣဓ ပရိနိဗၺာယီ- လူ႔ျပည္၌ သကဒါဂါမ္ျဖစ္, ဒုတိယဘ၀ နတ္ျပည္၌သေႏၶေနၿပီးလွ်င္ တတိယဘ၀ လူ႔ျပည္၌ျဖစ္ ပရိနိဗၺာန္စံ၊ '၎င္းကားပဋိသေႏၶ ၂-ခါေန၏'၊
(၆) တတၳပတြာ ဣဓ နိဗၺတၱိတြာ တတၳ ပရိနိဗၺာယီ- နတ္ျပည္၌ သကဒါဂါမ္ျဖစ္, ဒုတိယဘ၀ လူ႕ျပည္မွာ ပဋိသေႏၶေန, တတိယဘ၀ထိုနတ္ျပည္၌ျဖစ္ ပရိနိဗၺာန္စံ၊ '၎င္းလည္း ၂-ခါ ပဋိသေႏၶေနပင္'။
သကၤန္းအျပား၊ မ်ိဳး ၂-ပါး၊ အပ္ျငား ရဟန္းေတာ္။ ။ ရဟန္းေတာ္မ်ား၀တ္ရံုႏိုင္သည့္ သကၤန္းမ်ိဳး ၂-ပါး။
(၁) ဂဟပတိ စီ၀ရ- လူ နတ္ စေသာဒါယကာတို႔ ေပးလွဴေသာ သကၤန္းမ်ိဳး၊
(၂) ပံသုကူလ စီ၀ရ- ပံ့သကူေကာက္၍ ခ်ဳပ္လုပ္ေသာ သကၤန္မ်ိဳး။
သကၤန္း ၃-ထည္။ ။ တိစီ၀ရိက္ေခၚ သံုးထည္ေသာ သကၤန္း။
(၁) သံဃာဋိ- ႏွစ္ထပ္ သကၤန္းႀကီး၊ ၎င္းကိုပင္ ဒုကုဋ္ သကၤန္းႀကီး ေခၚေသး၏၊
(၂) ပါရုပန- ကိုယ္၀တ္ ဧကစီ၊
(၃) အႏၲရ ၀ါသက- ခါး၀တ္သင္းပိုင္၊ ၎င္း ဧကစီႏွင့္သင္းပိုင္ ၂-ထည္ကို ဒြိစံုဟုေခၚသည္။
သကၤန္း ၉-ထည္။ ။ ရဟန္းေတာ္တို႔၏ အသံုးအေဆာင္ အ၀တ္ အထည္၉-မ်ိဳး။
(၁) အႏၲရ ၀ါသက- ခါး၀တ္ သင္းပိုင္၊
(၂) ဥတၱရာ သဂၤ- ကိုယ္ရံု ဧကစီ၊
(၃) သံဃာဋိ- ဒုကုဋ္ ႏွစ္ထပ္သကၤန္း၊
(၄) ပစၥတၳရဏ- အိပ္ရာခင္းအေပၚလႊမ္း၊
(၅) မုခ ပုဉၦန ေစာဠ- မ်က္ႏွာသုတ္ပု၀ါ၊
(၆) ပရိကၡရာ ေစာဠ- ေရစစ္ ပု၀ါ၊ လက္သုတ္ပု၀ါ ျခင္ေထာင္စေသာအတိုအထြာ ပရိကၡရာ အထည္မ်ိဳး၊
(၇) နိသီဒန- နိသီဒိုင္ ခင္းႏွီး၊
(၈)၀ႆိကသာဋိက- မိုဃ္းေရခံပုဆိုး၊
(၉) က႑ဳပၸဋိစၦာဒိ- အမာလႊမ္း သကၤန္း။
သကၤန္းခ်ဳပ္ရာ၊ ခြင့္ျပဳမွာ၊ ၆-ျဖာခ်ည္မ်ိဳး အဘယ္နည္း?။ ။ ရဟန္းေတာ္မ်ား
သကၤန္းအျဖစ္ အပ္ေသာ ခ်ည္မ်ိဳး ၆-ပါးကိုသာ ဘုရားမိန္႕မွာခြင့္ျပဳခဲ့၏။
(၁) ေခါမံ- ေခါမ မည္ေသာ ခံုေလွ်ာ္ခ်ည္ သကၤန္း၊
(၂) ကပၸါသိကံ-၀ါခ်ည္ သကၤန္း၊
(၃) ေကာေသယ်ံ- ပိုးခ်ည္သကၤန္း၊
(၄) ကမၺလံ- သိုးေမြးခ်ည္ သကၠလပ္ သကၤန္း၊
(၅) သာဏံ-ပိုက္ဆံေလ်ာ္ခ်ည္ (သွ်ံသား) ရွံသား သကၤန္း၊
(၆)ဘဂႍ- အထက္ပါ ခ်ည္ငါးပါးျဖင့္ ၿပီးေသာသကၤန္း။
သကၤန္းလွဴရက်ိဳး ၈-ပါး။ ။ ၎င္း အက်ယ္ အပဒါန္။ပါ။ ပ-အုပ္။ ၃၅၈-၌ရႈပါ။
(၁) ေရႊအဆင္းကဲ့သို႔လွပျခင္း၊
(၂) အညစ္အေၾကး ကင္းစင္ျခင္း၊
(၃) ၿပိဳးၿပိဳးျပက္ျပက္ အေရာင္ အ၀ါထြက္ျခင္း၊
(၄) တန္ခိုးအာႏုေဘာ္ႀကီးျခင္း၊
(၅) ကိုယ္လက္အဂၤါ ေျပေခ်ာ လွပျခင္း၊
(၆) အဆင္းအေရာင္ အလွပဆံုးျဖစ္ေသာ အ၀တ္အထည္တို႔ကိုသာ ဆင္ျမန္းရျခင္း၊
(၇) အေကာင္းဆံုးပိုးဖဲ ကတၱီပါ အ၀တ္အထည္တို႔ကိုသာ ဆင္၀တ္ရျခင္း၊
(၈) တိုင္းႀကီး ျပည္ႀကီးတို႔မွ ျဖစ္ေသာ မြန္ျမတ္ႏုညံ့သည့္ အထည္အ၀တ္တို႔ကိုသာ ရႏိုင္၍ ဆင္ယင္သံုးေဆာင္ရျခင္း။
သကၤပၸမ်ိဳး ၃-ပါး။ ။
ကာမ သကၤပၸ, ဗ်ာပါဒ သကၤပၸ, ၀ိဟႎသ သကၤပၸ, အဓိပၸါယ္ "၀ိတက္ ၃-ပါး"ႏွင့္တူ၏။
သႀကၤန္ တြင္းမွာ၊ ေရွာင္ၾကဥ္ရာ၊ ၁၀-ျဖာ တရားစု။ ။ ေရွးပညာရွင္တို႔သြန္သင္ဆံုးမခ်က္ အဆင့္စကား ဆယ္ပါး၊ ၎င္းတို႔ကိုေရွာင္ရွားျခင္းျဖင့္က်က္သေရခ်မ္းသာ မဂၤလာမ်ား တိုးပြားသည္။
(၁) ရုဒ- ငိုေၾကြးျခင္း၊ပူေဆြးျခင္း၊
(၂) ေမထုန္န- ေမထုန္သံ၀ါသျပဳမႈ၊
(၃) မံသ- အသားဟင္းလ်ာ စားေသာက္ျခင္း၊
(၄) သူရာ- ေသရည္ေသာက္စားမူးရစ္ျခင္း၊
(၅) ေကာဓ - အမ်က္ေဒါသ ထြက္ျခင္း, သတ္ပုတ္ျခင္း၊
(၆) ရုဓိရ- ေသြးေဖါက္, ေသြးထုတ္ျခင္း၊
(၇) ေတလိက- ဆီလိမ္း, ေဆးလိမ္းျခင္း၊
(၈) ရုကၡေစၦဒ- သစ္ပင္ျဖတ္ျခင္း ထင္းခုတ္ခြဲျခင္း၊
(၉) ကိဏ- ၀ယ္ယူျခင္း၊ က်ီသြင္းျခင္း၊
(၁၀) ၀ိကၠဏ- ေရာင္းျခင္း၊ ဆိုင္ထြက္ျခင္း။
သႀကၤန္မ်ိဳး ၁၂-ပါး။ ။
ေရာက္ဆဲသကၠရာဇ္ကိုတည္၊ ၂-ခုႏုတ္၊ ၁၂-ခုႏွင့္စား။
၁-ၾကြင္းမူ ေဇယ်သႀကၤန္၊ ၂-ၾကြင္းမူ ၀ိသာခါ သႀကၤန္၊ ၃-ၾကြင္းမူ ေဇ႒သႀကၤန္၊
၄-ၾကြင္းမူ အာသဠႇီသႀကၤန္၊ ၅-ၾကြင္းမူ သရ၀ဏ္သႀကၤန္၊ ၆-ၾကြင္းမူ အျဒသႀကၤန္း၊
၇-ၾကြင္းမူ အႆယုတၱ သႀကၤန္၊ ၈-ၾကြင္းမူ ၾကတၱိကာသႀကၤန္၊ ၉-ၾကြင္းမူ မိဂသီသႀကၤန္၊
၁၀-ၾကြင္းမူ ဖုသွ်သၾကၤန္း၊ ၁၁-ၾကြင္းမူ မာဃသၾကၤန္း၊ ၁၂-ၾကြင္းမူ ဖဂၢဳဏသႀကၤန္ဟု
သႀကၤန္လက္ရိုးက်မ္းတို႔၌ လာရွိ၏၊ အျခား သႀကၤန္ႏွစ္ အမည္မ်ိဳးလည္း မ်ားစြာရွိေသး၏။
သခၤါရတရား ၃-ပါး။ ။ ယမိုက္ ။ပါ။ ဒု-အုပ္၊ ၁။ ပဥၥပႀကိဳဏ္ ။႒။၃၁၃။ ေလာကနယ္ပယ္
အတြက္ ခ်ယ္လယ္ျပဳျပင္ စီရင္ေပးေနေသာတရား ၃-ပါး။
(၁) ပုညာဘိသခၤါရ- မဟာကုသိုလ္, ရူပကုသိုလ္ေစတနာစု၊
လူ႔ဘံု, နတ္ဘံု, ရူပျဗဟၼာ့ဘံု အတြက္ ျပဳျပင္ေပးသည္၊
(၂) အပုညာဘိသခၤါရ- အကုသိုလ္စိတ္ ၁၂-ခု၌ ယွဥ္ေသာ ေစတနာစု၊
အပါယ္ ၄-ဘံုအတြက္ ျပဳျပင္ေပးသည္။
(၃) အာနဥၨာဘိသခၤါရ- အ႐ူပကုသိုလ္ ၄-ခု၌ယွဥ္ေသာေစတနာစု၊
အရူပျဗဟၼာ့ဘံုအတြက္ ျပဳျပင္စီစဥ္ေပးသည္။
သခၤါရ တရားႀကီး ၄-ပါး။ ။ ေရ, ေျမ, ေတာ, ေတာင္, သမုဒၵရာႏွင့္တကြ သတၱ၀ါ ဟူသမွ်တို႔ကို ဖန္ဆင္း စီမံ၍ ေပးေနေသာ အျပဳတရားႀကီးေလးပါး။
(၁) ကံ- ေကာင္းျပဳ, မေကာင္းျပဳ ဟူသမွ်၊
(၂) စိတ္္- အာရံုျပဳတတ္, သိတတ္ေသာ တရားစု၊
(၃) ဥတု- ပူမႈ, ေအးမႈတရားစု၊
(၄) အာဟာရ- အာဟာရ ၄-ပါး တရားစု။
သခၤ်ာမ်ိဳးျပား၊ ၇-ပါး၊ ေရးသား စာဆိုေတာ္။ ။ ပါဠိစာဆို ျမန္မာစာဆိုတို႔ေအာက္ပါသခၤ်ာ ၇-ပါးျဖင့္ ထိုက္သလို ေရးစပ္သြားၾက၏။
(၁) မိႆကသခၤ်ာ- ေရာေပါင္းယူရေသာ သခၤ်ာမ်ိဳး။
ပံု- စတုစ, ဒသစ, (စတုဒၵသ)ေလးခုတလီ, ဆယ္ခုတျခား, (ဆယ့္ေလးပါး)ကို စသည္သိ၊
(၂) ဂုဏိတသခၤ်ာ- ေျမႇာက္၍ ယူရေသာ သခၤ်ာမ်ိဳး။
ပံု- သတႆ, ဒြိကံ, (ဒြိသတံ)တရာယူမႈ, ႏွစ္ခုတမ်ိဳး, (ႏွစ္ရာဘိုးကို)စသည္သိ၊
(၃) သမၺႏၶသခၤ်ာ- စပ္၍ယူရေသာ သခၤ်ာမ်ိဳး။
ပံု- ဧက, ဒြီ, တိ, စတုပဥၥ, (တေသာင္း ႏွစ္ေထာင္သံုးရာ ေလးဆယ့္ငါး)စသည္သိ၊
(၄) သေကၤတ သခၤ်ာ တစံုတခုနည္းမွတ္ျပဳ၍ယူေသာ သခၤ်ာမ်ိဳး။
ပံု- ရာမ,ဆိုလွ်င္ ၃-ခုဟုသိ၊ စကၡဳဆိုလွ်င္ ၂-ခုဟုသိ၊ ေန, လဆိုလွ်င္ တခုစီဟု သိ၊
သီတာ, ဗသွ်ဳ, ကာသိ, နဟုတ, လကၡံ, စသည္တို႔တည္း၊
(၅) အေနက သခၤ်ာ- အမ်ားေဟာ သခၤ်ာမ်ိဳး။
ပံု- သတေတေဇာ, သဟႆ ရံသိ, အရာ မကေသာ တန္ခိုး, အေထာင္ မကေသာေရာင္ျခည္ေတာ္ စသည္တို႔တည္း၊
(၆) ပဋိက သခၤ်ာ- အကၡရာအမွတ္ျဖင့္စပ္ဆိုေရတြက္ျခင္းမ်ိဳး။
ပံု-က ၁-ခု၊ စ ၆-ခု၊ ဏ ၅-ခု စသည္ သိေလ၊
(၇) အဓိကသခၤ်ာ- အပိုအမို ေရဆိုေသာ သခၤ်ာမ်ိဳး။
ပံု- ငါးရာ့ငါးဆယ္၊ ဇာတ္ေတာ္၀ယ္တည့္။ ၅၄၇-ဇာတ္သာ ရွိသည္။
သခၤ်ာေရနည္း၊ နိသ်ည္း၊ ထံုးမွီး ၃-ပါးလာ။ ။ အေရအတြက္ကို ယူရာ၌နည္း ၃-ပါးႏွင့္ ညႇိႏႈိင္း၍ ယူရသည္။
(၁) ဦနသခၤ်ာ - ေလ်ာ့ေနေသာ္လည္းျဖည့္စြက္၍ ယူရသည္။
ပံု - ငါးရာ့ငါးဆယ္ ဇာတ္ေတာ္ကဲ့သို႔၊
(၂) အဓိကသခၤ်ာ - ဆိုသည္ထက္ ပို၍ယူရေသာ သခၤ်ာမ်ိဳး၊
ေရာင္ျခည္တေထာင္ျမတ္ဘုန္းေခါင္ကဲ့သို႔၊
(၃) သမာန သခၤ်ာ - အညီမွ်ဆိုတိုင္းသာ ယူရေသာသခၤ်ာမ်ိဳး။ ပံု-ကိုးခန္းပ်ိဳ႔တို႔လို။
သေခၤ် ၄-ရပ္ ေခၚဆိုအပ္၊ ပညတ္နာမည္ေဖၚ။ ။ ဤ၌ ေလးသေခၤ်ႏွင့္ကပၸါတသိန္း'သေခၤ်
ေလးရပ္ အသိန္းကပ္' စေသာေ၀ါဟာရစကားရပ္တို႔အရ သေခၤ်ေလးရပ္၏ အမည္မ်ား ဟူ၏။
(၁) ေသလ အသေခၤ် - ဒီပကၤရာ ျမတ္စြာဘုရားႏွင့္ ေကာ႑ည ဘုရားတို႔အၾကား၀ယ္ မေရမတြက္ႏိုင္ မ်ားစြာေသာသုညကပၸါတို႔၏ ျဖစ္ေထြ ဗုဒၶႏၲရ အခ်ိန္ကာလ။
(၂) ဘာသ အသေခၤ် - ေကာ႑ညဘုရားႏွင့္ မဂၤလဘုရားတို႔ အၾကား၀ယ္ရွည္လ်ားေသာ သုညကပၸါတို႔၏ ျဖစ္ေထြ။
(၃) ဇယ အသေခၤ် - ေသာဘိတဘုရားႏွင့္ အေနာမဒႆီဘုရား ႏွစ္ဆူတို႔အၾကား၀ယ္ မေရမတြက္ႏိုင္ မ်ားစြာေသာ သုညကပၸါတို႔၏ရွည္လ်ားေသာ အခ်ိန္ကာလ။
(၄) ရုစိ အသေခၤ် - နာရဒဘုရားႏွင့္ ပဒုမုတၱရ ဘုရားရွင္ ႏွစ္ဆူတို႔ အၾကား၀ယ္ ရွည္လ်ားစြာေသာ သုညကပၸါတို႔၏အခ်ိန္ကာလ။
သေခၤ်မ်ိဳးျပား၊ ၇-ပါး၊ သိထားၾကေစရာ။ ။ စိႏၲိတံ သတၱသေခၤ်ယံ-အရ၊ သေခၤ် ၇-ပါး။ ထိုအတြင္း၌ ဘုရားေပါင္း ၁၂၅၀၀၀-ကို ဖူးေတြ႔ခဲ့ရ၍စိတ္ျဖင့္ ဘုရားအျဖစ္ကို ဆုပန္ခဲ့သည္ ဟူ၏။
(၁) နႏၵ အသေခၤ်၊ (၂) သုနႏၵအသေခၤ်၊ (၃) ပထ၀ီ အသေခၤ်၊ (၄) မ႑ အသေခၤ်၊
(၅) ဓရဏီအသေခ်ၤ၊ (၆) သာဂရ အသေခၤ်၊ (၇) ပု႑ရိကအသေခၤ်။
သေခၤ်အျပား၊ မ်ိဳး ၉-ပါး၊ ပိုင္းျခား တနည္းလာ။ ။ န၀သေခၤ်ယ ၀ါစကံ-အရ သေခၤ်အမည္မ်ိဳး ၉-ပါး၊ ထိုအတြင္း၌ ဘုရားေပါင္း ၃၈၇၀၀၀ တို႔ထံ ဆည္းကပ္ခစားၿပီး ႏႈတ္ျဖင့္ဆုေတာင္းဘူးၿပီး ဟူ၏။
(၁) သဗၺဘဒၵအသေခၤ်၊ (၂) သဗၺဖုလႅ အသေခၤ်၊ (၃) သဗၺရတန အသေခၤ်၊ (၄) ဥသဘကၡႏၶ အသေခၤ်၊
(၅) ခႏၶဳတၱမ အသေခၤ်၊ (၆) မာဏိတအသေခၤ်၊ (၇) ဘဒၵ အသေခၤ်၊ (၈) ပဒုမ အသေခၤ်၊ (၉) သဗၺဘလႅ အသေခၤ်။
