၀ံသ အကၡရာမ်ိဳး ၆-ပါး။ ။ ကဗ်ာ စာေပဆိုရာ၌ အမ်ိဳးအလိုက္ ဆိုင္ရာအကၡရာကို အစထား၍ စပ္ဆိုရေၾကာင္းႏွင့္ ဆန္းက်မ္း ေဗဒင္တို႔၌ၫႊန္းဆို၏။
(၁) ဒလိဒၶ၀ံသ- ဆင္းရဲသားမ်ိဳး အကၡရာငါးလံုး'က ခ ဂ ဃ င'၊
(၂) အမစၥ၀ံသ- မွဴးမတ္မ်ိဳး အကၡရာငါးလံုး 'စ ဆ ဇ စ် ည'၊
(၃) ဂဟပတိ၀ံသ- သူၾကြယ္မ်ိဳး အကၡရာ ငါးလံုး 'ဋ ဌ ဍ ဎ ဏ ' ၊
(၄) ေသ႒ိ၀ံသ- ေသေဌးမ်ိဳး အကၡရာငါးလံုး 'တ ထ ဒ ဓ န'
(၅) ရတနတၱယ၀ံသ- ရတနာသံုးပါး အကၡရာမ်ိဳးငါးလံုး 'ပ ဖ ဗ ဘ မ'၊
(၆) ျဗဟၼဏ၀ံသ- ျဗဟၼဏမ်ိဳး အကၡရာရွစ္လံုး 'ယ ရ လ ၀ သ ဟ ဠ အ'။
၀ံသ အကၡရာ၊ ၁၂-ျဖာ။ ဆိုင္ရာ မ်ိဳးရိုးသိ။ ။ က၀ိပါသ႑ေခၚ ဆန္းက်မ္းလာ တနည္း။
(၁) ခတၳိယ၀ံသ- က ၀ဂ္ ၅-လံုး၊
(၂) ျဗဟၼဏ ၀ံသ- စ ၀ဂ္ ၅-လံုး၊
(၃) ၀ႆ ၀ံသ- ဋ ၀ဂ္ ၅-လံုး၊
(၄) ေဒ၀ ၀ံသ-တ ၀ဂ္ ၅-လံုး၊
(၅) ျဗဟၼ ၀ံသ- ပ ၀ဂ္ ၅-လံုး၊
(၆) သုဒၶ ၀ံသ- ယ အကၡရာ၊
(၇) အပါယ ၀ံသ- ရ အကၡရာ၊
(၈) ေသာတာပန္ ၀ံသ- လ အကၡရာ၊
(၉) သကဒါဂါမ္ ၀ံသ-သ အကၡရာ၊
(၁၀) အနာဂါမ္ ၀ံသ- ဟ အကၡရာ၊
(၁၁) အရဟႏၲ ၀ံသ-ဠ အကၡရာ၊
(၁၂) ဗုဒၶ, ပေစၥကဗုဒၶ ၀ံသ- အ အကၡရာ။
၀င္ေလ,ထြက္ေလ မရွိသူ ၈-ေယာက္။ ။ ၎င္းသရုပ္ (အသက္မရွဴသူ ၈-ေယာက္)၌ ရႈပါ။
၀င္ ၉-၀င္ဟု၊ ေခၚဆိုၪပ၊ က်မ္းစု အဘယ္နည္း?။ ။
(၁) ဗုဒၶ၀င္- ဘုရားအစဥ္အဆက္ကို ျပေသာက်မ္း၊
(၂) မဟာ၀င္- ဘုရားရွင္တို႔၏ ေဆြေတာ္မ်ိဳးေတာ္ အစဥ္အဆက္ကို ျပေသာက်မ္း၊
(၃) ရာဇ၀င္- မင္းအစဥ္အဆက္ ကို ျပေသာက်မ္း၊
(၄) အနာဂတ ၀င္- ေနာင္ပြင့္လတံ့ေသာ ဘုရားအစဥ္အဆက္ကို ျပေသာက်မ္း၊
(၅) ဓာဌာဓာတု၀င္- ဘုရား, ပေစၥကဗုဒၶါ, ရဟႏၲာတို႔၏ စြယ္ေတာ္ ဓါတ္ေတာ္ အစဥ္အဆက္ကို ျပေသာက်မ္း၊
(၆) ဒီပ၀င္- သီဟိုဠ္ကြၽန္း သမိုင္းအစဥ္အဆက္ကို ျပေသာက်မ္း၊
(၇) ထူပ၀င္- ေစတီပုထိုး တို႔၏ အစဥ္ အဆက္ကို ျပေသာက်မ္း၊
(၈) ေဗာဓိ၀င္- ဘုရားရွင္တို႔ ပြင့္ေတာ္မူရာေဗာဓိပင္ အစဥ္အဆက္ကိုျပေသာက်မ္း၊
(၉) သာသနာ၀င္- သာသနာေတာ္ အစဥ္အဆက္ကိုျပေသာက်မ္း။
၀င္းမ်ိဳး ၄-ပါး၊ မင္းတရား၊ ပိုင္းျခားမည္သို႔ ခန္႔သနည္း?။ ။ ၿမိဳ႔တံခါး, နန္းတံခါး ေလးမ်က္ႏွာတို႔၌ ေစာင့္ၾကပ္ေသာ အစုႀကီး ၄-ပါး၊ ဘုရင္မင္းျမတ္ ထြက္ေတာ္မူေသာအခါလည္း ၀င္း ၄-ပါးရံသည္၊ ျမင္းမိုရ္ေတာင္ထိပ္ နတ္မင္းႀကီး ၄-ပါးကိုစံထားျပဳလုပ္သည္ ဟူသတတ္။
(၁) အေရွ႔၀င္း- အေရွ႔အရပ္ အေရွ႔တံခါးေစာင့္မ်ား၊
၎င္းတို႔ လည္ကုပ္၌ ဓတရ႒နတ္မင္းႀကီး ဂႏၶဗၺနတ္ကို စီးဟန္ ေဆးနီျဖင့္ ထိုးႏွံထားသည္၊
ျမင္းမိုရ္ေရာင္ကိုစြဲ၍ ျဖဴေသာ အလံကို ကိုင္ေဆာင္ လႊင့္ထူရ၏၊
(၂) အေနာက္၀င္း- အေနာက္အရပ္ အေနာက္တံခါးေစာင့္မ်ား၊
၀ိရူပကၡနတ္မင္းႀကီး နဂါးစီးဟန္၊ ေဆးထိုးႏွံ၊ ခ်ိပ္ေရာင္ အလံကိုင္၊
(၃) ေတာင္၀င္း- လက်္ာဘက္အေစာင့္ သားမ်ား၊
၀ိရူဠႇကနတ္မင္းႀကီး ကုမၻဏ္စီးဟန္၊ ေဆးထိုးႏွံ႔၊ အလံအစိမ္းေရာင္၊
(၄) ေျမာက္၀င္း- လက္၀ဲဘက္ အေစာင့္မ်ား၊
ကုေ၀ရ နတ္မင္းေခၚ ေ၀ႆ၀ဏ္နတ္မင္းႀကီး ဘီလူးစီးဟန္၊ ေဆးထိုးႏွံ႔၊ အလံေတာ္အ၀ါအေရာင္ ကိုင္ေဆာင္ လႊင့္ထူ၏။
၀စီက ၄-ပါး၊ ၀စီဒုစရိုက္ ၄-ပါး။ ။ ၎င္း၏သရုပ္ကို (ဒုစရိုက္ဆယ္ပါး)မွာ ၾကည့္ပါ။
၀စီ ပဏာမမ်ိဳး ၂-ပါး။ ။ မိမိဘာသာႏွင့္ ဆိုင္ရာကို ႏႈတ္ႁမြက္ရွိခိုးရာ၌ ၂-ပါးအျပားရွိသည္။
(၁) ေက၀လ ၀စီပဏာမ- ရတနာသံုးပါး၏ ဂုဏ္ေက်းဇူးကို မျပမဆိုဘဲ 'ဗုဒၶံ ၀ႏၵာမိ, ဓမၼံ ၀ႏၵာမိ, သံဃံ ၀ႏၵာမိ'ဟု ရွိခိုးျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) ေထာမနာ ၀စီပဏာမ မိမိတို႔ဆိုင္ရာ ဘုရားသခင္၏ ဂုဏ္ေတာ္ေက်းဇူးေတာ္တို႔ကို ေဖၚဆို ရွိခိုးျခင္းမ်ိဳး၊ 'အရဟတာဒိ န၀ဂုေဏဟိ' စသည္ျဖင့္ ခ်ီးက်ဴး၍ ရွိခိုးျခင္း။
၀ဋ္ ၃-ပါးဟု၊ ေခၚဆိုျပဳ၊ လည္မႈ သံသရာ။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္၊ ဒု-အုပ္။ ၂၁၆။ သေမၼာဟ
၀ိေနာဒနိ။ ၁၈၄။ ဒုကၡထည္း၌ ခ်ာခ်ာလည္ျခင္း ၃-ပါး။
(၁) ကိေလသ ၀ဋ္- အ၀ိဇၨာ, တဏွာ, ဥပါဒါန္, ၎င္း ၃-ပါးကို ေခၚသည္၊
(၂) ကမၼ ၀ဋ္- သခၤါရႏွင့္ကမၼဘ၀ဟု ဆိုအပ္ေသာ ဘ၀ကို ျဖစ္ေစတတ္သည့္ ကုသိုလ္ကံ, အကုသိုလ္ကံကို ေခၚသည္၊
(၃) ၀ိပါက ၀ဋ္- ဥပပတၱိဘ၀ႏွင့္ ၀ိညာဥ္, နာမ္, ရုပ္ စသည္တို႔ကို ေခၚသည္။
၀ဋ္ေတာ္ ၁၂-ပါး၊ ျမတ္ဘုရား၊ ခံစား ေၾကြးေဟာင္းကို။ ။ ၎င္း သရုပ္အဓိပၸါယ္ကို (၀ိပါက္ေတာ္ ၁၂-ပါး)မွာ ၾကည့္ပါ။
၀ဏၰကသိုဏ္း၊ ရႈသူတိုင္း၊ ၄-ပိုင္း ျခားနားထိ။ ။ ထင္ရွားေသာအေရာင္အဆင္း မ်ားစြာတို႔ တြင္ နီလ, ပီတ, ေလာဟိတ, ၾသဒါတ,ေခၚ သန္႔ရွင္းေသာ အဆင္း ေလးပါးကို ပိုင္းျခား၍ ႀကိဳက္ရာတပါးကို ရႈရာသည္ဟူ၏၊ အက်ယ္(ကသိုဏ္း ၁၀-ပါး)၌ ျပန္ၾကည့္ပါ။
၀တ္ ၃-ပါးေခၚ၊ တရားေတာ္၊ က်င့္ေနာ္ လူအမ်ား။ ။ ရဟန္း ရွင္လူကပၸါသူ ကပၸါသားတို႔ လိုက္နာျပဳက်င့္ရမည့္ က်င့္၀တ္ သံုးပါး။
(၁) ေလာက၀တ္- လူလူခ်င္း ေပါင္းသင္းဆက္ဆံေရးကို အစထား၍ကပၸါသားအားလံုးတို႔ႏွင့္ မိတ္ေဆြရင္းခ်ာ ျဖစ္ႏိုင္ေရး က်င့္မႈ ေလာကြတ္၊
(၂) ဓမၼ၀တ္- ပစၥဳပၸန္ç တမလြန္ ႏွစ္တန္ေသာ ဘ၀၌ ကိုယ္ေရးကိုယ္တာ ျမင့္ျမတ္ေရးအတြက္ က်င့္ႀကံအားထုတ္မႈ၊
(၃) ရာဇ ၀တ္- မိမိတို႔ဆိုင္ရာဘုရင္မင္းျမတ္ သမၼတအစိုးရတို႔ကို ရိုေသေလးျမတ္မႈ၊ ဥပေဒအရပ္ရပ္ကိုေစာင့္ သိလိုက္နာမႈ။
၀တၱကံေခၚ၊ လယ္ယာေတာ္၊ ၃-ေဘာ္ ျခားနားဘိ။ ။ ၀တၳဳ=ေျမ၊ ဂါမ=အေပါင္း၊ ၀တၳဳဂါမမွ ၀တၳဳဂါမ္-၀တၱကံ ျဖစ္လာသည္၊ ရတနာသံုးပါးႏွင့္စပ္၍ လွဴေသာ ေျမယာကို ေခၚဆို၏။
(၁) ဘုရားေျမ၊
(၂) တရားေတာ္ႏွင့္စပ္၍ လွဴထားေသာေျမ၊
(၃) သံဃာေတာ္ ေျမ။
၀တၳဳရုပ္ ၆-ပါး။ ။ စိတ္ ေစတသိက္တို႔၏ မွီရာတည္ရာ ၆-ပါး။
(၁) စကၡဳ၀တၳဳ ျမင္တတ္ေသာ မ်က္စိ အၾကည္ဓာတ္ရုပ္၊
(၂) ေသာတ ၀တၳဳ-ၾကားတတ္ေသာ နား အၾကည္ဓာတ္ရုပ္၊
(၃) ဃာန၀တၳဳ- နံတတ္ေသာ ႏွာေခါင္း အၾကည္ဓာတ္႐ုပ္၊
(၄) ဇိ၀ွါ၀တၳဳ- အရသာကို ခြဲျခားေပးတတ္ေသာ လွ်ာ အၾကည္ဓာတ္ရုပ္၊
(၅) ကာယ၀တၳဳ-ေတြ႕ထိမႈကို သိတတ္ေသာ ကာယ၀ိညာဥ္၏တည္ရာ ကာယအၾကည္ဓာတ္ရုပ္၊
(၆) ဟဒယ ၀တၳဳ-မေနာ ၀ိညာဥ္၏ တည္ရာ ႏွလံုးေသြးအၾကည္ဓာတ္။
၀န္ႀကီး ၄-ပါး၊ ဘုရင္မ်ား၊ ခန္႔ထား အဘယ္နည္း?။ ။ ျမန္မာဘုရင္မင္းျမတ္တို႔ လက္ထက္ လႊတ္ရံုး၄-ရပ္၌ ဆံုးျဖတ္စီရင္ရေသာ"အဂၢ မဟာေသနာပတိ" ဘြဲ႔ခံ ျပန္တမ္းေတာ္ႀကီး၀င္ ၀န္႔ရွင္ေတာ္မင္းႀကီး ေလးပါးကိုပင္၀န္ႀကီးေလးပါး ေခၚတြင္ၾကသည္။
၀န္ခ်ိန္ ၃-ျဖာ၊ သတ္မွတ္ခါ၊ လိုက္နာ လူထုသံုး။ ။ ၀တၳဳပစၥည္းအခ်င္းခ်င္း နားလည္မႈအတြက္ သတ္မွတ္ပိုင္း ျခားသည့္ ပမာဏအျပား ၃-ပါး။
(၁) တိုင္း၀န္-လက္သစ္, ထြာ, ေတာင္တာ, ယူဇနာ, မီတာ, ေပ, ကိုက္, ဖာလံု, မိုင္, စသည္ျဖင့္ အတိုင္းအရွည္ျပဳေပးရေသာ ၀တၳဳပစၥည္းမ်ိဳး၊
(၂) ခ်ိန္၀န္- ေရြး, ပဲ, မူး, က်ပ္, ပိုလ္, ပိႆာ, ေပါင္, တန္, စသည္ျဖင့္ ႏႈိင္းခ်ိန္၍ေပးရေသာ ၀တၳဳပစၥည္းမ်ိဳး၊
(၃) ျခင့္၀န္- ကြမ္းစား, စလယ္, ျပည္, စိတ္, တင္း, တို႔, ကက္, က်ပ္, က်ီ, ၾက, စသည္ျဖင့္ႏႈိင္းယွဥ္ ျခင့္တြယ္ေပးရေသာ အရာ၀တၳဳမ်ိဳး။
၀န္စုရ မင္းမ်ိဳး ၅၀။ ။ ေမာ္ပီ ဆရာသိန္းႀကီး မွတ္တမ္းမွ၊
ဆင္၀န္။ ေအာက္မား၀န္။ ဆင္ျဖဴ၀န္။ စီးေတာ္ျမင္း၀န္။ စို႔ ၄၀-ဒိုင္း၀န္။
ေကာင္းဟန္၀န္။ ေရႊျပည္၀န္။ ေနာက္ေတာ္ပါျမင္း၀န္။ ကသည္းျမင္း၀န္။ အကၠပတ္ျမင္း၀န္။(၁၀)။
နန္းဦးမဂၤလာ ျမင္း၀န္။ ေတာင္ ေရႊျပည္ရန္ေအာင္ ျမင္း၀န္။ ေျမာက္ ေရႊျပည္တန္ခြန္ဘက္ ျမင္း၀န္။
က်ံဳး၀န္။ အုဌ္၀န္။ နန္းကံေကြၽး၀န္။ ယြန္းစု၀န္။ သူရဲ၀န္။ အေျမာက္၀န္။ က်ီ၀န္(နတ္ထိန္းနတ္အုပ္ေဆးသမား) (၂၀)။
အေ၀းက်ီ၀န္။ (ဘ႑ာတိုက္)ေငြခြန္၀န္။ ပုဏၰား၀န္။ ကုလား၀န္။ ကသည္း၀န္။ ဆတၱာ၀န္။ အရြက္၀န္(ကု႒ႏူနာ ဆိုင္ရာ)။
အေမြ၀န္ (သုသာန္ဆိုင္ရာ အေမြတိုက္)။ ေဖါင္၀န္ (ေလွသမၺန္ဆိုင္ရာ)။ မဟာဒါန္၀န္(အလွဴဒါနဆိုင္ရာ)။ (၃၀)။
၀တ္ေျမ၀န္ (ဘုရားေစတီႏွင့္ ဆိုင္ရာ)။ တံဆိပ္ေတာ္၀န္ (ဘြဲ႔ပံုတံဆိပ္ဆိုင္ရာ)။ အိမ္ေရွ႔၀န္။ ဖလ္ခ်က္၀န္။
သံခ်က္၀န္။ ပန္းတဥ္း၀န္။ ပန္းဘဲ၀န္။ ဒနက္ ပလာဆင္၀န္။ ေရႊတိုက္၀န္။ အခ်ဳပ္၀န္။(၄၀)။
ေျမနန္း၀န္။ ခင္မမင္း၀န္။ ေရၾကည္၀န္။ စားေတာ္၀န္။ စက္၀န္။ တရုတ္၀န္။ ယိုးဒယား၀န္။ တိရစၦာန္၀န္။ သဘင္၀န္။ ပန္းထိမ္၀န္။ (၅၀) အျခား၀န္မ်ားစြာ ရွိေသးသည္။
၀န္တိုျခင္းမ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ ၎င္းသရုပ္ အဓိပၸါယ္ အက်ယ္ (မစၦရိယတရား၅-ပါး)ႏွင့္ တူ၏။
၀ႏၵနာအျပား၊ မ်ိဳး ၃-ပါး၊ ေျဖၾကား ပညာသွ်င္။ ။ ရွိခိုးျခင္း အမ်ိဳးအစား၃-ပါး။
(၁)ကာယ ၀ႏၵနာ- ကိုယ္အဂၤါတို႔ျဖင့္ ရွိခိုးျခင္း၊
(၂) ၀စီ ၀ႏၵနာ- ဂုဏ္ေက်းဇူးတို႔ကို ႏႈတ္ႁမြက္၍ ရွိခိုးျခင္း၊
(၃) စိတၱ ၀ႏၵနာ- ဂုဏ္ေက်းဇူးတို႔ကို အစဥ္ေအာက္ေမ့၍ စိတ္ျဖင့္ ရွိခိုျခင္း။
၀သီေဘာ္ ငါး၊ ေခၚဆိုျငား၊ ပိုင္းျခား ဆင္ျခင္ဥာဏ္။ ။ ၀ိသုဒၶိမဂ္၊ပ-အုပ္။၁၄၉။ ၎င္း။ ဒု-အုပ္။ ၃၄၆။ ေလ့က်င့္ျခင္းသို႔ ေရာက္ၿပီးေသာ တရားငါးပါး။
(၁) အာ၀ဇၨန ၀သီေဘာ္- စ်ာန္မွထေသာအခါ ဘ၀င္ကိုအႀကိမ္မ်ားစြာမက်ေစဘဲ စ်ာန္ အဂၤါတို႔ကို လ်င္ျမန္စြာ ဆင္ျခင္ႏိုင္ေသာ "အာ၀ဇၨန္း"ကိုေခၚသည္။
(၂) သမာပဇၨန ၀သီေဘာ္- စ်ာန္ကို အလိုရွိေသာခဏ၌ ျဖဳတ္ခ်ည္း၀င္စားႏိုင္ျခင္းမ်ိဳးကို ဆိုသည္။
(၃) ၀ု႒ာန ၀သီေဘာ္- မိမိပိုင္းျဖတ္ မွန္းဆထားေသာ အခ်ိန္၌ စ်ာန္ေဇာမွ ျဖဳတ္ခ်ည္းထႏိုင္ျခင္းကို ဆိုသည္။
(၄) အဓိ႒ာန္န ၀သီေဘာ္- မိမိအဓိ႒ာန္ထားသမွ်ေသာ ကာလပတ္လံုးစ်ာန္ေဇာကို ျဖစ္ေစႏိုင္ျခင္းကို ေခၚဆိုသည္။
(၅) ပစၥေ၀ကၡဏာ ၀သီေဘာ္- စ်ာန္အဂၤါကို ဆင္ျခင္ၿပီးလွ်င္ တဖန္စ်ာန္ကို အလ်င္အျမန္ ၀င္စားရန္အတြက္ စ်ာန္အဂၤါတို႔ကို ဆင္ျခင္ေသာအခါ ၇-ႀကိမ္မက်ေစမူ၍ ၄-ၾကိမ္ ၅-ႀကိမ္မွ်သာ က်ေစေသာ"ပစၥေ၀ကၡဏာေဇာ"ကို ေခၚဆိုသည္။
« ၀ါ »
၀ါက်တၳ ေဒါသမ်ိဳး ၆-ပါး။ ။ အလကၤာက်မ္းလာ ၀ါက်အနက္ အျပစ္ ၆ပါး။
(၁) အပကၠမ ေဒါသ- ေရွ႔ေနာက္စကားစဥ္ ေဖါက္ျပန္ေသာ အျပစ္၊ပံု-'ဘာ၀နာ သီလ ဒါန' စသည္။
(၂) ဂမၼ ေဒါသ- မယဥ္ေက်းေသာ စကားလံုးတို႔ျဖင့္ ေရးသံုးမႈ၊ ပံု-'က်ယ္ေသာဖင္၊ ရႊင္ျမဴးဖူးထေသာ ႏို႔' စသည္။
(၃) သံသယတၳ ေဒါသ- ယံုမွားဘြယ္ရွိေသာ အနက္ထြက္သည့္ အသံုးအႏႈန္းမ်ိဳး၊ ပံု-'ေပးလွဴဒါန ထိုဗုဒၶကို' " သမၼာသမၺဳဒၶကို? ပေစၥကဗုဒၶ?" ။
(၄) ဘဂၢရီတိ ေဒါသ-၀ိဘတ္အနက္ က်ိဳးပ်က္ေသာ အႏႈန္းအဖြဲ႔မ်ိဳး၊ ပံု-'ထိုထက္နည္းနည္း၊
လွဴၿပီးဒါန'၊ "နည္းလွ်င္'ေအာက္'ႏွင့္သံုးရမည္၊ မ်ားမွ'ထက္' ႏွင့္ သံုးရမည္"။
(၅) ၾသစိၾတ ဟီန ေဒါသ- ေရွ႔ေနာက္မညီ ယုတၱိမတန္္ေသာ အသံုးအႏႈန္း၊ ပံု-" ျခေသၤ့ ဆင္ က်ား၊ မေၾကာက္ျငားဘဲ၊ ၾကြက္သားနီတာ၊ေၾကာက္ရြံ႔ရွာသည္" ။
(၆) ဒု႒ာ လကၤတိ ေဒါသ-အလကၤာမ်ားကို ဖ်က္ဆီးေသာ အျပစ္ေဒါသ အသံုးအႏႈန္း ဟူသမွ်။
၀ါက်ေဒါသမ်ိဳး ၉-ပါး။ ။ စာေပ၀ါက် စီကံုးရာ၌ ေရွာင္ရွားရမည့္အျပစ္၉-ပါး၊ အလကၤာ ဥပေဒရပ္မ်ား။
(၁) ဧကတၳ ေဒါသ- အက်ိဳးမရွိဘဲလ်က္ အနက္သဒၵါ ၂-ပါးကို ထို၀ါက်ထဲ၌ အဖန္တလဲလဲ ထပ္၍ျပဆိုျခင္းမ်ိဳး၊
(၂) အဂၢရီတိ ေဒါသ- စကားအစဥ္ က်ိဳးပ်က္လ်က္ ရႈပ္ေထြးျမဳပ္ကယ္သြားေသာ အသံုးအႏႈန္းမ်ား၊
(၃) ဂမၼ ေဒါသ- ရိုင္းျပေသာစကားလံုး အသံုးအႏႈန္းတို႔ျဖင့္ စီကံုးမႈ၊
(၄) အေပတတၳ ေဒါသ- ပိ႑တၳ ေခၚ အနက္ေပါင္း အဓိပၸါယ္ေကာက္၍ မရႏိုင္ေသာ စီကံုးမႈမ်ိဳး၊
(၅) ဗ်ာကိဏၰ ေဒါသ- စပ္သင့္ နီးသင့္ေသာ ပုဒ္မ်ားကို နီးနီးမထားေက်ာ္လႊားခုန္ေပါက္ ကေမာက္မက ရႈပ္ေထြးစြာ ျပထားမႈမ်ား၊
(၆) ယတိဟီနေဒါသ- ျဖတ္ရမည့္ေနရာ၌ အျဖတ္မျပ ျဖတ္မရေအာင္ ေရးသားထားမႈမ်ား၊
(၇) အတိ၀ုတၱေဒါသ- အေျပာၾကီးလြန္း ၾကြားလြန္းေသာ စီကံုးေရးသားမႈ၊
(၈) သဗႏၶ ဖရုသ ေဒါသ- က်ယ္ေလာင္ေသာ အသံျဖင့္ရြတ္ဖတ္ရသည့္ ဓနိတ အကၡရာေတြ မ်ားမ်ားထည့္သြင္း စီကံုးမႈ၊
(၉) ကမစၥဳတ ေဒါသ- ေလာကသံုး ထံုးတမ္းစဥ္လာမွ ေတာ္လွန္ပုန္ကန္ ေသာအသံုးအႏႈန္းမ်ား။
၀ါဆိုျခင္းမ်ား၊ မ်ိဳး ၂-ပါး၊ ဘုရားခြင့္ျပဳခ်က္။ ။ ရဟန္းေတာ္မ်ား ၃-လအတြင္း အရပ္တပါးသို႔ မေရႊ႔ေျပာင္းရဘဲ ေနထိုင္ကပ္ဆိုရမည့္ အခ်ိန္ကာလမ်ိဳး ၂-စား။
(၁) ပုရိမာ ၀ါ- ၀ါဆိုလျပည့္ေက်ာ္ တရက္ေန႔မွသည္ သီတင္းကြၽတ္လျပည့္ေန႔ထိ၊ ၎င္းကို 'ပထမ၀ါ'ဟုလည္း ေခၚဆိုသည္၊
(၂) ပစၦိမ ၀ါ- ၀ါေခါင္လျပည့္ေက်ာ္ တရက္ေန႔မွသည္ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေန႔ ထိ၊ ၎င္းကို'ဒုတိယ၀ါ'ဟုလည္း ေခၚဆိုသည္။
၀ါေတာ္ဆိုရာ၊ ျမတ္ဗုဒၶါ၊ ဌာနာ ၁၇-သိ။ ။ ဇိနာလကၤာရဋီကာႏွင့္ ဗိုလ္ကေလး
ဦးသက္ရွည္ေရး ၀ါေတာ္စဥ္ ေျမပံုမွ။
(၁) ဗာရာဏသီျပည္ မိဂဒါ၀ုန္ေတာ နႏၵိယ ၀ိဟာရ၌ ပဌမ၀ါဆိုသည္၊
(၂) ရာဇၿဂိဳလ္ ေ၀ဠဳ၀န္ေက်ာင္း၌ဒု,တ,စ, ေပါင္း၃-၀ါ၊
(၃) ေ၀သာလီျပည္ မဟာ၀ုန္ေက်ာင္း၌ ပဥၥမ၀ါ၊
(၄) ရာဇၿဂိဳလ္ မကုဠေတာင္ ခ်ယားေတာ၌ ဆ႒မ၀ါ၊
(၅) တာ၀တႎသာ ပင္လယ္ကသစ္ပင္ရင္း၌ သတၱမ၀ါ၊
(၆) ဘဂၢတိုင္း သံသုမာရေတာအုပ္၌ အ႒မ၀ါ၊
(၇) ေကာသမၺီျပည္ ေဃာသိတာရံုေက်ာင္း၌ န၀မ၀ါ၊
(၈) ၎င္းျပည္ ပလလည္းေတာ အင္ၾကင္းပင္ေအာက္၌ ဒသမ၀ါ၊
(၉) ျဗဟၼဏဂါမ နာလိကာ႐ံုေက်ာင္းေတာ္၌ ဧကာဒသမာ၀ါ၊
(၁၀) ေ၀ရဥၥရာပုဏၰားရြာ တမာပင္ရင္း၌ ဒြါဒသမ၀ါ၊
(၁၁) ဇာလိယေတာင္၌ ၁၃-၀ါမွာတၾကိမ္, ၁၈-ႏွင့္ ၁၉-၀ါမွာ တၾကိမ္ ေပါင္း ၃၀ါ၊
(၁၂) သာ၀တၳိျပည္ ေဇတ၀န္ေက်ာင္းေတာ္၌ ၁၄-၀ါမွာ တႀကိမ္, ၂၁-၀ါမွ ၄၄-၀ါထိတႀကိမ္ဆို၊ ေပါင္း ၂၅-၀ါ၊
(၁၃) ကပၸိလ၀တ္ျပည္ နိေျဂာဓာရံုေက်ာင္း၌ ပႏၷရသမ၀ါ၊
(၁၄) အာဠ၀ီျပည္ မဟာ၀ုန္ေတာ၌ ေသာဠသမ၀ါ၊
(၁၅) ရာဇၿဂိဳလ္ျပည္နယ္ နလႏၵရြာ သာရီပုေဏၰးမႀကီးေက်ာင္း၌ သတၱရ-သမ၀ါ၊
(၁၆) ၎င္းနယ္ ဂိဇၩကုဋ္ေတာင္၌ ၀ီသတိမ၀ါ၊
(၁၇) ၄၅-၀ါေျမာက္ေနာက္ဆံုး ေ၀ဠဳ၀ရြာ၌ ၀ါဆိုေတာ္မူသည္။
၀ါဆိုလျပည့္ ေန႔ထူးႀကီး ၄-ခ်က္။ ။ သုတ္မဟာ၀ါ အ႒ကထာ။ ၁၈။ငါတို႔သာသနာ ေဂါတမအေလာင္းေတာ္သည္၀ါဆိုလျပည့္ေန႔၌။
(၁) ပဋိသေႏၶတည္ေနေတာ္မူျခင္း၊
(၂) ေတာထြက္ေတာ္မူျခင္း၊
(၃) ဓမၼစၾကာတရားဦးေဟာေတာ္မူျခင္း၊
(၄) တိတၳိတို႔ကို ႏွိမ္နင္းသဘင္ တန္ခိုးျပာဋိဟာျပ၍ တာ၀တႎသာနတ္ျပည္သို႔ၾကြေတာ္မူျခင္းတို႔ ျဖစ္၏။
၀ါဒီ ၁၀-ပါး၊ လိမ္မာျငား၊ စကားအဘယ္နည္း?။ ။ ၎င္းသရုပ္ကို(ကထာမ်ိဳး ၁၀-ပါး)
၌ ရႈပါေလ။
၀ါပန္သြားရာ၊ ရဟန္းမွာ၊ မွတ္ပါ 'တံု'၃-ခ်က္။ ။ ရဟန္းေတာ္မ်ား၀ါတြင္း ခရီးသြားရန္
အတြက္ တံု ၃-ခ်က္ေခၚ အဂၤါ၃-ပါးႏွင့္ ျပည့္စံုမွ ၀ါက်ိဳး ၀ါပ်က္၀ိနည္းဥပေဒမွ လြတ္သည္၊ ၀ါပန္၍သြားေကာင္းသည္ဟူ၏၊
(၁) ဒါနဥၥဒါတံု- အလွဴေပးျခင္းငွါ အလွဴခံပင့္ျခင္း၊
(၂) ဓမၼဥၥ ေသာတံု- တရားနာျခင္းငွါ တရားေဟာ ပင့္ျခင္း၊
(၃) ဘိကံၡဳစ ပႆိတံု- ဖူးျမင္လို၍ ပင့္ျခင္း။
၀ါေယာဓာတ္ ၆-ပါး။ ။ မူလပဏၰာသ။ပါ။၁၉၇ ။႒။ ၃၇-၌ အက်ယ္ရႈ။ေလဓာတ္ကို ၀ါေယာ
ဓာတ္ဟု ေခၚဆိုသည္၊ သတၱ၀ါတို႔၏ ကိုယ္တြင္း၌ ၆-ပါး အျပားရွိ၏၊ ၀ိသုဒၶိမဂ္။
(၁) ဥဒၶဂၤမ ၀ါေယာ- အထက္သို႔ပ်ိဳ႔အန္ဆန္တက္ တတ္ေသာေလ၊
(၂) အေဓာဂမ ၀ါေယာ- ေအာက္သို႔ စုန္းဆင္းေသာ ေလ၊
(၃) ကုစၦိ႒ ၀ါေယာ- ၀မ္းတြင္း၌ တည္ေသာေလ၊
(၄) ေကာ႒ာသယ ၀ါေယာ- အူမ၌ တည္ေသာ ေလ၊
(၅) အဂၤမဂၤါႏုသာရီ ၀ါေယာ- အဂၤါႀကီးငယ္သို႔ ေလွ်ာက္သြားေသာေလ၊
(၆) အႆာသ ပႆာသ ၀ါေယာ- ထြက္သက္ ၀င္သက္ ေလ။
၀ါရမိတၱဳ၊ သတၱရု၊ မွတ္ရႈ ၇-ေန႔။ ။ ေဘးရန္မ်ားေသာ ရက္တို႔ျဖစ္၍ အမႈကိစၥ မၪပရဟု ေဗဒင္က်မ္း၌ဆို၏။(၁) တနဂၤေႏြေန႔- ဆန္း ဆုတ္ ၁၂-ရက္ႏွင့္ ႀကံဳမူ ၀ါရမိတၱဳ၊
(၂) တနလၤာေန႔- ဆန္း ဆုတ္ ၁၁-ရက္၊
(၃) အဂၤါေန႔-ဆန္း ဆုတ္ ၁၀-ရက္၊
(၄) ဗုဒၶဟူးေန႔-ဆန္း ဆုတ္ ၉-ရက္၊
(၅) ၾကာသပေတးေန႔-ဆန္း ဆုတ္ ၈-ရက္၊
(၆) ေသာၾကာေန႔- ဆန္း ဆုတ္ ၇-ရက္၊
(၇) စေနေန႔- ဆန္း ဆုတ္ ၆-ရက္ႏွင့္ ႀကံဳမူ ၀ါရမိတၱဳ။
